Κέα

Η Κέα (Τζιά) είναι από τα μεγαλύτερα νησιά των Κυκλάδων και βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο τους όχι μακριά από την ακτή της Αττικής και το νότιο άκρο της Εύβοιας (Κάβο Ντόρο).

Το όνομα της οφείλει στον ήρωα Κέω από τη Ναύπακτο, όνομα με το οποίο αναφέρεται και η ίδια στις αρχαίες πηγές, ενω συναντάται παράλληλα και με άλλες ονομασίες όπως Cia, Cea, ή Κέα. Φωνητική εξέλιξη του ονόματος της αποτελεί η σημερινή ονομασία της Τζιά.
Το νησί είναι κυρίως ορεινό με μικρές εύφορες κοιλάδες και δαντελωτές ακτές. Η ύπαρξη πολλών πηγών έδωσε τη δυνατότητα ανάπτυξης της γεωργίας, ενώ η αγροτική οικονομία στηρίχθηκε στην εκμετάλευση των δασών από βαλανιδιές, την καλλιέργεια αμπελιών, την κτηνοτροφία και τη μελισσοκομία. Σημαντική πλουτοπαραγωγική πηγή για το νησί αποτέλεσε επίσης η ύπαρξη κοιτασμάτων σιδήρου, μολύβδου αλλά και μίλτου (οξείδιο σιδήρου που χρησιμοποιείται στην κατασκευή αγγείων, τη ναυπηγική και τη φαρμακευτική).

Σύμφωνα με τη μυθολογία πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι νύμφες οι οποίες το εγκατέλειψαν κυνηγημένες από ένα λιοντάρι. Το νησί κατοικήθηκε από Κάρες, Λέλεγες, Φοίνικες και Πελασγούς και σύμφωνα με τους αρχαίους ιστορικούς αποικήθηκε τελικά από Ιωνες όταν ο Θερσιδάμας εγκατέστησε εκεί κατοίκους από την Αττική.
Από τα αρχαιολογικά δεδομένα προκύπτει ότι κατοικείται για πρώτη φορά στα τέλη της τέταρτης χιλιετίας (ύστερη νεολιθική περίοδος). Κατά την εποχή του Χαλκού (3000-1100 πΧ) ιδρύεται και ακμάζει ο οικισμός της Αγίας Ειρήνης και η Κέα εξελίσσεται σε σημαντικό κέντρο του προϊστορικού Αγαίου. Στους αρχαϊκούς χρόνους (7ος-6ος αιώνας πΧ) ιδρύονται οι τέσσερις πόλεις της Κέας: η Ιουλίς, η Καρθαία, η Κορησσός και η Ποιήεσσα. Τα όρια μεταξύ των αρχαίων πόλεων δεν είναι απολύτως σαφή, ωστόσο έχουν γίνει πολλές υποθέσεις που έχουν βασισθεί στη γεωμορφολογία και τα φυσικά όρια αλλά και σε επιγραφικές μαρτυρίες.
Τον 5ο πΧ αιώνα η Κέα είναι το μόνο από τα νησιά των Κυκλάδων που πήρε μέρος στα Περσικά, ενω το 487 πΧ εισχωρεί στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Τον 4ο πΧ αι. οι τρεις από τις πόλεις με εξαίρεση την Ποιήεσσα, συγκροτούν ομοσπονδία με επικεφαλής την Ιουλίδα. Στα μέσα του 4ου πΧ αι. με επέμβαση της Αθήνας διαλύεται η συμπολιτεία και οι πόλεις γίνονται και πάλι αυτόνομες. Στην εποχή αυτή και μέχρι τις αρχές του 3ου πΧ αι. χρονολογούνται αρκετοί από τους πύργους που έχουν εντοπισθεί σε διάφορα σημεία του νησιού και έχουν χαρακτήρα αμυντικό, στρατιωτικό ή σε συνάρτηση με μεγάλες αγροτικές εγκαταστάσεις. Στα τέλη του 3ου πΧ αι. κάτω από τη Ροδιακή ηγεμονία, δύο από τις 4 πόλεις παύουν να είναι αυτόνομες. Η Κορησσός προσαρτάται στην Ιουλίδα και η Ποιήεσσα στην Καρθαία. Η Ιουλίς και η Καρθαία συνεχίζουν να υπάρχουν έως την ύστερη Ρωμαϊκή και πρώϊμη Βυζαντινή περίοδο οπότε η Ιουλίς γίνεται πρωτεύουσα του νησιου.
Πηγές: Κέα- Ιστορία και αρχαιότητες, έκδοση του Υπουργείου Πολιτισμού (Αθήνα 2002).