Φολέγανδρος Ι

Ταυτότητα
Έκταση: 32,384 τ.χλμ.
Μήκος ακτογραμμής: 42 χλμ.
Πληθυσμός: 667 κάτοικοι
Πρωτεύουσα του νησιού και πληθυσμός της: Χώρα (316 κάτοικοι)
Διοικητική ένταξη: Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, Νομός Κυκλάδων, Επαρχία Θήρας, Κοινότητα Φολεγάνδρου
Τοπικές εφημερίδες: Η Φολέγανδρος (1964-1973, επανίδρυση 1982)
Μουσεία: Λαογραφικό Οικομουσείο Άνω Μεριάς
Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία: Θέσεις Παλαιόκαστρο, Καστέλλο, Χρυσοσπηλιά, Μεσαιωνικός οικισμός Κάστρου, Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου
Παραδοσιακοί οικισμοί: Άνω Μεριά, Καραβοστάσης, Χώρα
Φυσικά μνημεία: Χρυσοσπηλιά, Φαράγγι. Η ανατολική Φολέγανδρος έχει ενταχθεί στο κοινοτικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών "NATURA 2000" ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) και Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ). Ολόκληρο το νησί έχει ανακηρυχθεί Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά της Ελλάδας
Πολιτιστικοί σύλλογοι: Πολιτιστικός Σύλλογος «Η Φολέγανδρος»
Φεστιβάλ: Γιορτές Φολεγάνδρου (μέσα Ιουλίου-αρχές Αυγούστου, διοργάνωση Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Media dell’ Arte), Μέρες Ντοκιμαντέρ (Ιούλιος)
Πανηγύρια: Αγίου Παντελεήμονα στην Απάνω Μεριά (27 Ιουλίου), Χριστού στην Αγκάλη (6 Αυγούστου), Παναγίας στη Χώρα (15 Αυγούστου)

Φυσικός χώρος – Περιβάλλον
Η Φολέγανδρος είναι το νοτιότερο νησί των Δυτικών Κυκλάδων. Στα αρχαία χρόνια ήταν γνωστή ως «σιδερένια» και «αιχμηρή» για την τραχύτητα της φύσης της. Έχει σχήμα επίμηκες και διαιρείται φυσικά σε δύο μέρη από τους κόλπους της Αγκάλης (νοτιοδυτικά) και των Βορεινών (βορειοανατολικά), οι οποίοι εισχωρώντας στην ξηρά σχηματίζουν το στενότερο μέρος του νησιού (1100 μ.). Τα παράλιά της είναι σε ένα μεγάλο μέρος τους απόκρημνα, ιδίως όσα βρίσκονται στην ανατολική πλευρά.
Έχει κλίμα ξηρό με λίγες βροχές, δροσερά καλοκαίρια και ήπιους χειμώνες, αλλά συχνά θυελλώδεις ανέμους. Το πόσιμο νερό είναι λιγοστό: υπάρχει δίκτυο που τροφοδοτείται από γεωτρήσεις, κοινοτικές δεξαμενές και πηγάδια, ενώ συμπληρωματικά οι ανάγκες υδροδότησης καλύπτονται από ιδιωτικές στέρνες και πηγάδια.
Είναι κατεξοχήν πετρώδες και μάλλον άγονο μέρος, όπου κυριαρχούν οι θάμνοι και η χαμηλή βλάστηση από χόρτα, βότανα και αγριολούλουδα. Οι ξερολιθιές που διατρέχουν όλο σχεδόν το νησί ορίζουν καλλιεργήσιμους χώρους, οι οποίοι όμως στην πλειονότητά τους παραμένουν σήμερα ανεκμετάλλευτοι. Οι μικρές σοδειές (σιτάρι, κριθάρι, λάδι, κρασί, όσπρια, κρεμμύδια, κηπευτικά σύκα κ.ά.) λειτουργούν συμπληρωματικά στην οικονομίαορισμένων νοικοκυριών.
Η Φολέγανδρος είναι σταθμός ανάπαυσης και πέρασμα αρκετών αποδημητικών πουλιών, ενώ τα ενδημικά είδη είναι λιγοστά (πέρδικες, αγριοπερίστερα, διάφορα είδη κοράκων).

Ιστορία
Η Φολέγανδρος στη διάρκεια της ιστορίας της συναντάται και με τα ονόματα Μπελίκεντρα (12ος αιώνας) και Πολύκανδρος (από την Ενετοκρατία έως και το 19ο αιώνα). Οι Οθωμανοί την ονόμαζαν Bolu Kandire. Όλα τα ονόματα προέρχονται βέβαια από την αρχαία ονομασία.
Για την προέλευση του ονόματος της Φολεγάνδρου υπάρχουν δύο θεωρίες: κατά την πρώτη, το όνομα προέρχεται από τη φοινικική λέξη phelekgundari που σημαίνει «πετρώδης γη». Κατά τη δεύτερη το νησί πήρε το όνομά του από τον πρώτο του μυθολογικό οικιστή, τον Φολέγανδρο, γιο του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Πάντως οι δύο εκδοχές δεν αποκλείουν η μια την άλλη. Φαίνεται πως η δευτερη επινοήθηκε για να εξηγήσει το όνομα και να δώσει έναν "ιδρυτικό μύθο" στην κοινότητα των νηδιωτών.
Από τη Φολέγανδρο φαίνεται πως πέρασαν Λέλεγες, Κάρες, Φοίνικες, Δωριείς και Ίωνες. Τα αρχαιότερα ίχνη οικισμού που σώζονται στο νησί χρονολογούνται από την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδο (μέσα 3ης χιλιετίας π.Χ.): πρόκειται για λείψανα προϊστορικού οικισμού στη θέση Καστέλλος, στα βόρεια του νησιού.
Τον 5ο αι. π.Χ. η Φολέγανδρος συμμετείχε στηνΑθηναϊκή Συμμαχία. Στα Ρωμαϊκά χρόνια, παρότι χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας, γνώρισε και σχετική άνθηση, όπως μαρτυρούν τα σωζόμενα κατάλοιπα, ενώ στη Βυζαντινή περίοδο παρήκμασε. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, καταλήφθηκε από τους Φράγκους και περιήλθε στην οικογένεια των Gozzadini μέχρι το 16ο αιώνα, υπαγόμενη στο δουκάτο του Αιγαίου. Από τον 13ο έως και το 18ο αιώνα το νησί υπέφερε από πολυάριθμες πειρατικές επιδρομές.
Η Φολέγανδρος πέρασε στην κυριαρία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την κατάλυση του Δουκάτου του Αιγαίου το 1566. Τότε εποικίστηκε απόΣιφνίους, Κρήτες και άλλους, στα πλαίσια του προγράμματος εποικισμού που εφάρμοζε η Πύλη. Για ένα διάστημα το νησί περιήλθε πάλι στους Gozzadini, αλλά το 1617 πέρασε οριστικά στην κατοχή των Οθωμανών. Κατά το διάστημα 1770-1774 καταλαμβάνεται, όπως και οι υπόλοιπες Κυκλάδες, από τους Ρώσους.
Η Φολέγανδρος ενσωματώθηκε στην επικράτεια του ελληνικού κράτους το 1830, όπως και οι υπόλοιπες Κυκλάδες. Το 19ο αιώνα ενισχύθηκε οικονομικά από τους πολυάριθμους μετανάστες στην Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια και γνώρισε περίοδο σχετικής οικονομικής άνθησης. Από τη δεκαετία του ’20 μέχρι και τα χρόνια της Δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974), χρησιμοποιήθηκε κατά περιόδους ως τόπος εξορίας.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 η Φολέγανδρος γνώρισε σημαντική τουριστική ανάπτυξη. Νέες υποδομές βελτίωσαν τις συνθήκες ζωής, ενώ η φυσιογνωμία του νησιού, παρά την εντατική ανοικοδόμηση, διατηρήθηκε εν πολλοίς αναλλοίωτη.
Πηγή: ΙΜΕ