Το Ιμαρέτ της Καβάλας

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ "ΙΜΑΡΕΤ"
Η λέξη "Ιμαρέτ" προέρχεται από την αραβική λέξη imara που σημαίνει κατασκευή. Συγκεκριμένα προέρχεται από την Αραβική ρίζα ΄A M R και αποδίδει τις λέξεις ΄amr ("ζωή") και isti'mar ("ανάπτυξη μίας περιοχής /τόπου"). Ιμαρέτ (ή αλλιώς kulliye) ονομάζεται μια αστική μονάδα πουαποτελείται από μια αγορά, ένα τζαμί και άλλα αγαθοεργά ιδρύματα. Στην τουρκική Ιμαρέτ ονομάζονται επίσης και οι κουζίνες του ιδρύματος που προσφέρουν φαγητό στους φτωχούς.
Πολύ περισσότερο όμως η λέξη έχει την έννοια της διαμόρφωσης ενός τόπου ή μιας χώρας. Έτσι, κατά μία γενικότερη έννοια, στα τουρκικά το "Ιμαρέτ" είναι συνώνυμο με την έννοια της "ισλαμικής ανάπτυξης". Η ουσία του Ιμαρέτ είναι η ίδια η ζωή και το αποτέλεσμα του είναι η εδραίωση και η ανάπτυξη. Όπως χαρακτηριστικά υποστηρίζουν και οι Μουσουλμάνοι: "Ιμαρέτ είναι η καρδιά της ανάπτυξης του Ισλάμ, γύρω από το οποίο ανθίζει ο πολιτισμός.".
ΤΟ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΙΜΑΡΕΤ
Η κατασκευή των Ιμαρέτ παρείχε στην πόλη δημόσιες υπηρεσίες και αγορές παίζοντας σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της πόλης. Τα Ιμαρέτ ήταν λοιπόν ένας παλιός ανατολίτικος θεσμός που οι Οθωμανοί υιοθέτησαν και δημιούργησαν σε πολλές πόλεις τους. Ήταν ένα σύμπλεγμα από ιδρύματα - Αγορά, μεντρεσέ (ιεροδιδασκαλείο), νοσοκομείο, χανείο, υδραγωγείο, δρόμους και γέφυρες - αλλά και ιδρύματα που προσέφεραν τα χρήματα για τα έξοδα συντήρησης του συγκροτήματος : ξενοδοχείο, αλευρόμυλους, σφαγεία και κουζίνες κ.τ.λ. Τα θρησκευτικά και αγαθοεργά ιδρύματα συγκεντρώνονταν γύρω από το τζαμί, ενώ τα προσοδοφόρα απλώνονταν γύρω του ή χτίζονταν σε πιο απόμακρο και κατάλληλο μέρος. Αυτά τα Ιμαρέτ αποτελούσαν βασικό στοιχείο στα σχέδια όλων των Οθωμανικών πόλεων, δίνοντάς τους ξεχωριστό χαρακτήρα, και μέχρι πρόσφατα κυριαρχούσαν στον ορίζοντα πόλεων στην Ανατολία και τα Βαλκάνια.
Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΙΜΑΡΕΤ
Παλιότερα τα Ιμαρέτ ιδρύονταν με την προοπτική δημιουργίας μιας νέας πόλης ή μιας νέας γειτονιάς σε μια ακατοίκητη περιοχή. Το Ιμαρέτ ήταν η βάση της ανάπτυξης και τα οικιστικά σύνολα αναπτύσσονταν γύρω από αυτό. Με βάση το στοιχείο αυτό η κατασκευή των Ιμαρέτ ομοιάζει αυτή των Αρχαίων Ελληνικών και των Ρωμαϊκών αγορών όσον αφορά το στοιχείο της συγκέντρωσης.
Το Ιμαρέτ ή kulliye της Καβάλας, το μεγάλο συγκρότημα της τελευταίας Οθωμανικής περιόδου, βρίσκεται στη χερσόνησο της Παναγίας. Στην περιοχή αυτή εκτείνονταν επί τουρκοκρατίας η πόλη, περιορισμένη μέσα στο τείχος μέχρι το 1864. Το φιλανθρωπικό αυτό ίδρυμα, το Ιμαρέτ, όπως είναι περισσότερο γνωστό, κτίστηκε από τον Μεχμέτ Αλή, το βαλή της Αιγύπτου και ιδρυτή της τελευταίας Αιγυπτιακής δυναστείας. Ο ίδιος ο Μεχμέτ Αλή γεννήθηκε στην Καβάλα το 1769.
Την εποχή που ο Μεχμέτ Αλή αποφασίζει να ιδρύσει το Ιμαρέτ, η Καβάλα είναι μια μικρή πόλη με πληθυσμό 3000-4000 κατοίκων, οι περισσότεροι δε εξ αυτών είναι Τούρκοι. Είναι ωστόσο σημαντικό λιμάνι που λειτουργούσε ήδη από τον 18ο αιώνα ως κύριος αποθηκευτικός σταθμός εμπορευμάτων και βρισκόταν κοντά σε στενό και εύκολα ελεγχόμενο πέρασμα του δρόμου προς την Ανατολή.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ
Το kulliye της Καβάλας κτίστηκε σύμφωνα με τον Τούρκο μελετητή Haluk Sezgin σε δύο διακεκριμένες χρονολογικά περιόδους: Το βόρειο τμήμα, δηλαδή "το Ιμαρέτ, η διεύθυνση και ο ένας μεντρεσές", αναφέρει ότι κτίστηκε λίγο πριν το 1536 από τον Ιμπραχήμ πασά, τον μεγάλο βεζύρη του Σουλτάνου Σουλεϊμάν, πράγμα που συμπεραίνει, όπως υποστηρίζει, και από τα εμφανή στοιχεία της κλασσικής οθωμανικής εποχής που διακρίνει το κτίσμα. Το νότιο τμήμα, δηλαδή "ο δεύτερος μεντρεσές, η βιβλιοθήκη, το τζαμί και το κιόσκι", όπως τα ονομάζει, μαζί με τις επισκευές, την ανωδομή κυρίως, του βορείου τμήματος θεωρεί ότι κατασκευάστηκαν από τον Μεχμέτ Αλή και έχουν ευδιάκριτα στοιχεία του Οθωμανικού μπαρόκ. Επιπλέον, υποθέτει ότι τα μεταγενέστερα κτίσματα πρέπει να έγιναν από "παραδοσιακό" Τούρκο αρχιτέκτονα.
Το Ιμαρέτ της Καβάλας καταλαμβάνει έκταση 4.200 τ.μ. Συγκροτείται από τέσσερεις επιμέρους ενότητες που παρατάσσονται σε σειρά και κάθε ενότητα οργανώνεται γύρω από τέσσερεις αυλές. Αρχίζοντας από το βορρά προς το Νότο υπάρχει πρώτα το Ιμαρέτ με το μεκτέμπ στη βορειοανατολική του γωνία, μετά ο παλαιότερος μεντρεσές με το κύριο μεστζίτ στη νοτιοανατολική του γωνία και τους υγρούς χώρους στη νότια πλευρά του και τέλος τα γραφεία της διεύθυνσης του Αιγυπτιακού βακουφιού. Η κάθε επιμέρους ενότητα παρουσιάζει δηλαδή κλειστή οργάνωση και όλοι οι χώροι στρέφονται προς τις εσωτερικές πλευρές, το χαρακτηριστικό στοιχείο όλων των κτισμάτων ομαδικής διαβίωσης.
Πηγή: Αποσπάσματα από το άρθρο της Ελευθερίας Βουλουτίδου (εκπαιδευτικού).
Διαβάστε όλο το κείμενο…