Φολέγανδρος ΙΙΙ

Παραδοσιακή αρχιτεκτονική
Τα παλιότερα κτίσματα, τα σπίτια του μεσαιωνικού οικισμού του Κάστρου, είναι μικρά οικήματα με περιορισμένο εσωτερικό χώρο, που συμπληρώνεται από εξωτερικά στοιχεία: φαρδιά σκαλοπάτια που χρησιμεύουν και ως καθιστικά, μικρές αυλές και πεζούλια. Το μήκος των μονόσπιτων, όπως λέγονται, καθοριζόταν από το μήκος της διαθέσιμης ξυλείας για την κατασκευή των δοκαριών της οροφής και συνήθως ήταν γύρω στα 3 μ., με πλάτος γύρω στα 9. Οι χοντροί πέτρινοι τοίχοι σοβαντίζονταν εσωτερικά, ενώ εξωτερικά μόνο ασβεστώνονταν. Το πάτωμα ήταν είτε από πατημένο χώμα (πάτωση) είτε από ντόπια πράσινη πλάκα. Η ίδια πλάκα χρησιμοποιούνταν και στις οροφές, πάνω από τα δοκάρια και καλυπτόταν από φύκια και αργιλώδες χώμα.
Τα περισσότερα σπίτια αποτελούνταν από ένα μόνο δωμάτιο με τζάκι για το μαγείρεμα και κόγχη για το νεροχύτη, στο οποίο έμενε όλη η οικογένεια. Λίγα αρχοντικά που χτίστηκαν μεταγενέστερα, στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, ξεχωρίζουν ανάμεσα στα μονόσπιτα: πολλά έχουν δύο ορόφους, σκαλιστά υπέρθυρα, μεγάλες εισόδους και παράθυρα. Την ίδια εποχή άρχισαν να χτίζονται κάποια αρχοντικά σπίτια έξω από το Κάστρο, κυρίως από αποδήμους στην Κωνσταντινούπολη και την Αίγυπτο.
Μουσεία
Το Λαογραφικό Οικομουσείο του Πολιτιστικού Συλλόγου «Η Φολέγανδρος» άρχισε να λειτουργεί το καλοκαίρι του 1988 στην Πάνω Μεριά. Πρόκειται για μια αναπαλαιωμένη θεμωνιά, το χαρακτηριστικό είδος κατοικίας που συναντάται στην Πάνω Μεριά, όπως διαμορφώθηκε από τον αγροτικό χαρακτήρα της οικονομίας και τις ανάγκες διαβίωσης. Οι θεμωνιές είναι μικρά «συγκροτήματα» κτισμάτων, αυτόνομες οικιστικές μονάδες αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής. Εκτός από την κατοικία περιλαμβάνουν κελάρι, φούρνο, αποθήκη, στάβλο, αχυρώνα, κοτέτσι, αλώνι, στέρνα, πατητήρι και λιοτρίβι, ενώ γύρω τους βρίσκονται τα κτήματα με τη λεμονιά, το αμπέλι και το χωράφι με τα λαχανικά.
Το Λαογραφικό Μουσείο, με τα κτίσματα και τον εξοπλισμό του, αποτελεί πιστή αναπαράσταση ενός τέτοιου νοικοκυριού, όπως ήταν μέχρι πρόσφατα. Ένα πέτρινο κτίσμα που προστέθηκε πριν από λίγα χρόνια στεγάζει μια μικρή βιβλιοθήκη και χώρο διαμονής και εργασίας για μελετητές.
Λαϊκός πολιτισμός
Στη Φολέγανδρο, λόγω της ιδιαίτερης μορφολογίας της και της απομόνωσης που επέβαλε στους κατοίκους της, αναπτύχθηκε ένας τύπος οικογενειακής κλειστής αγροτικής οικονομίας. Χαρακτηριστικά εργαλεία και άλλα υλικά κατάλοιπα των αγροτικών εργασιών εκτίθενται στο Λαογραφικό Μουσείο του νησιού. Εκεί αποτυπώνονται επίσης και οι ιδιαιτερότητες της αγροτικής οικονομίας του νησιού, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει το αντί, πρωτόγονο σύστημα θλίψης της ελιάς.
Στο νησί διατηρούνται ακόμα και σήμερα έθιμα που έχουν σχέση με τον εορτασμό της Παναγίας και το γάμο. Την Κυριακή του Πάσχα τελείται η πανηγυρική περιφορά της εικόνας της Παναγίας σε όλα τα σπίτια της Πούντας, ενώ την επόμενη ημέρα συμβαίνει το ίδιο στην Πάνω Μεριά και την Τρίτη του Πάσχα η εικόνα περιφέρεται στις περιοχές του Πετούση, του Λειβαδιού και στον Καραβοστάση, όπου εκτός από τα σπίτια η εικόνα μπαίνει και στα καΐκια του λιμανιού. Η τριήμερη περιφορά της εικόνας γίνεται πεζή και συνοδεύεται από πλήθος κόσμου, αποτελώντας το πιο σημαντικό θρησκευτικό γεγονός του νησιού.
Ο γάμος επίσης είναι ένα γεγονός που διατηρεί τον παραδοσιακό χαρακτήρα του. Βασικό έδεσμα του γαμήλιου γλεντιού είναι το παστέλι, που μοιράζεται στους καλεσμένους. Στην προετοιμασία του συμμετέχουν όλες οι γυναίκες του χωριού, ενώ όλη η διαδικασία ονομάζεται σησάμι και διαρκεί μία εβδομάδα.
Πηγή: ΙΜΕ