Έρευνες στα σχολεία: διασφάλιση εγκυρότητας και αξιοπιστίας

Ο σεβασμός στους κανονισμούς για διεξαγωγή μιας έρευνας μπορεί να λειτουργήσει ως ασφάλεια για να εμποδίζει ευρήματα που θα είναι προϊόν υποκειμενικών απόψεων

Γράφει η
Χριστίνα Βαλανίδου
PhD- Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών
Επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών [Παιδαγωγικά] , Master of Science-SUNY University New York, Albany-USA [Ανάπτυξη Αναλυτικών Προγραμμάτων και Διδακτική Επιστήμη]

Το πλαίσιο αναφοράς αυτού του άρθρου είναι η εγκύκλιος του Υπ.Π.Π. ?Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης [ΚΕΕΑ] σχετικά με τη διαδικασία υποβολής αιτήσεων για διεξαγωγή έρευνας σε δημόσια σχολεία αλλά και τις διάφορες πρωτοβουλίες εκπαιδευτικών για διεξαγωγή έρευνας στα σχολεία.
1. Πολύ ορθά στην αναφορά για υποβολή αίτησης για έγκριση διεξαγωγής έρευνας σε σχολείο, ζητούνται χαρακτηριστικά του αιτούντος που να επιβεβαιώνουν την επιστημονικότητα και σοβαρότητα της έρευνας του, αλλά και του σκοπού και στόχου του. Ωστόσο θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα από το Υπ.Π.Π. προς όλους τους ενδιαφερόμενους, και να γίνει γνωστό σε όλες τις Διευθύνσεις δημόσιων σχολείων ότι ακόμη και έγκριση να δοθεί από το Υπ.Π.Π., τον τελικό λόγο για να διεξαχθεί ή όχι η έρευνα μέσα σε ένα σχολείο-επέμβαση στο όλο συγκείμενο του- τον έχει:
i. Η Διεύθυνση του σχολείου-Καθηγητικός Σύλλογος: Δεν είναι λίγες οι φορές που μόνο ενόχληση και αναστάτωση προκαλείται σε μαθητές -σχολείο με διάφορες έρευνες, χωρίς κανένα όφελος και με μόνο κέρδος την «αναστάτωση» του σχολικού προγράμματος. Ως εκ τούτου έχουν δικαίωμα οι συντελεστές του σχολείου να κρίνουν αν θα αποδεχτούν ή όχι τη συμμετοχή των μαθητών/σχολείου στις διάφορες έρευνες.
ii. Γονείς/Κηδεμόνες: Θα πρέπει να διασφαλίζεται η ενυπόγραφη σύμφωνη γνώμη των γονιών/κηδεμόνων ότι τα παιδιά τους θα λάβουν μέρος σε έρευνα, με αυτό το σκοπό, αυτούς τους ερευνητές, κλπ.
2. Δυστυχώς, στην Κύπρο, ορισμένοι με το χαρακτηρισμό του ερευνητή, [άλλοι σοβαροί και άλλοι μη] μπαίνουν στα σχολεία και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι ο ..εμπλουτισμός του δικού τους βιογραφικού σημειώματος, παραβιάζοντας -όχι σπάνια- και κάθε κανόνα σεβασμού των προσωπικών δεδομένων των συμμετεχόντων/μαθητών.
3. Επιπρόσθετα, θα πρέπει για τις διάφορες έρευνες που διεξάγονται από το προσωπικό/μαθητές των ίδιων των σχολείων, να τεθούν κάποιοι κανόνες, για να υπάρχει μια ελάχιστη-απαραίτητη- επιστημονική προσέγγιση. Είναι πια σύνηθες φαινόμενο, τα ΜΜΕ να καταπιάνονται με τις έρευνες αυτές και τα αποτελέσματα/ευρήματά τους, και να τα κάνουν «μέγα θέμα». Και έχουμε ακούσει διάφορα «ευρήματα» των ερευνών αυτών που έχουν γίνει «πρωτοσέλιδα» [π.χ. πόσο πολύ οι μαθητές αγαπούν το σχολείο, πόσο πολύ το μισούν, τις καλές σχέσεις μαθητών και εκπαιδευτικών και τις «σχέσεις οργής» ανάμεσά τους, κλπ].
4. Η καλλιέργεια ερευνητικής κουλτούρας ανάμεσα στους μαθητές, θα πρέπει να προωθείται. Αλλά να καλλιεργηθεί στη βάση επιστημονικών και ηθικών παραμέτρων που θα πρέπει να διέπουν τη διεξαγωγή μιας έρευνας. Αν με λανθασμένες προσεγγίσεις, καλλιεργηθεί απλώς η διάθεση για «επιστημονικοφάνεια», για να αιτιολογηθούν διάφορες προσωπικές απόψεις, χρησιμοποιώντας ως εργαλείο κάποιους στατιστικούς δείκτες, προφανώς μόνο ζημιά προκαλούμε και στους μαθητές και στη διαπαιδαγώγησή τους και στο σχολείο.
5. Έχοντας υπόψη αριθμό ερευνών που έχουν διεξαχθεί σε επίπεδο σχολείου, με πρωτοβουλία εκπαιδευτικών και ενθάρρυνση συμμετοχής μαθητών, φαίνεται ότι σπάνια τηρούν τους κανόνες μιας επιστημονικής κοινωνικής έρευνας, αφού:
*Συχνά διεξάγονται με ερωτηματολόγια των οποίων η καταλληλότητα, η αντικειμενικότητα και γενικά η επιστημονικότητα σε σχέση με το τι διερευνούν είναι αμφισβητήσιμη
*Η εξαγωγή αποτελεσμάτων/ συμπερασμάτων, βασίζεται σε μια «απλή» μαθηματική επεξεργασία/και με τη βοήθεια των Προγραμμάτων των Ηλ.Υπολογιστών, παρουσιάζουν «εντυπωσιακά» σε χρώματα διάφορα γραφήματα, ή μέσους όρους και ποσοστά, χωρίς ωστόσο περαιτέρω ανάλυση και εξηγήσεις, για να ενημερώνουν και να λαμβάνουν υπόψη, για παράδειγμα, όλους τους παράγοντες που επηρεάζουν την έρευνά τους- π.χ. τους συμμετέχοντες, το συγκείμενο του σχολείου, τη χρονική περίοδο που διεξάγεται, τους περιορισμούς της «έρευνας»
*Η λειψή επιστημονικότητα οδηγεί σε συμπεράσματα-που συχνά έχουν έντονο τον υποκειμενισμό-λόγω λανθασμένων ερωτηματολογίων και της επεξεργασίας των αποτελεσμάτων.
6. Τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών, από μαθητές-εκπαιδευτικούς, συχνά προκαλούν αχρείαστο «θόρυβο» και «κουρνιαχτό» και δίνουν την εντύπωση ότι στοχεύουν στην προμήθεια των δημοσιογράφων με «θέματα» για να γεμίζουν την σελίδα τους για την παιδεία [και ορισμένοι από αυτούς ούτε καν μπαίνουν στον κόπο να μελετήσουν την αξιοπιστία ή την εγκυρότητά της και να θέσουν τουλάχιστον οι ίδιοι κάποιους περιορισμούς στους τίτλους τους].
7. Είναι γνωστό ότι οι επιστημονικές κοινωνικές έρευνες έχουν τους κανονισμούς τους, τόσο μεθοδολογίας όσο και δεοντολογίας-ηθικής. Και αυτό γιατί, «παρά το ότι η επιστήμη είναι αντικειμενική σε ζητήματα πολιτικής, δεν ισχύει το ίδιο και για τους επιστήμονες». [The ethics and Politics of Social Research/The Practice of Social Research, του Earl, Babbie, ] Ως εκ τούτου η επιστημονική κοινότητα, με στόχο τη διασφάλιση της εγκυρότητας και αξιοπιστίας των ερευνών της, υιοθετεί κανονισμούς μεθοδολογίας και δεοντολογίας. Προφανώς στο άρθρο αυτό δεν είναι δυνατό να αναλυθούν όλες οι παράμετροι που θα πρέπει να χαρακτηρίζουν μιαν κοινωνική έρευνα, απλώς, ενδεικτικά, αναφέρονται ορισμένες, όπως:
*Να έχει τη σύμφωνη γνώμη των συμμετεχόντων και για τη συμμετοχή παιδιών, να έχουν τη σύμφωνη γνώμη των γονιών/κηδεμόνων τους.
*Να διατυπώνεται καθαρά ο σκοπός και η υπόθεση της έρευνας και να γνωστοποιείται στους συμμετέχοντες.
*Να μην εκθέτει με τα ευρήματά της την ταυτότητα και τα προσωπικά δεδομένα των ανθρώπων που έχουν λάβει μέρος.
*Να γίνεται ο καθορισμός των μεταβλητών και η σχέση μεταξύ τους.
*Να αναφέρονται οι περιορισμοί που τίθενται στα ευρήματα λόγω του τρόπου και των μέσων διεξαγωγής της έρευνας.
*Να διασφαλίζεται η καθολικότητα, η επαναληπτικότητα, να απομονώνεται η επίδραση εξωγενών παραγόντων, να χρησιμοποιούνται κατάλληλα επιστημονικά μέσα μέτρησης-ανάλυσης-ερμηνείας.
*Γενικά να διασφαλίζονται οι συνθήκες για να έχει εγκυρότητα [εσωτερική και εξωτερική] και αξιοπιστία.
8. Προφανώς, οι κανόνες της επιστήμης δεν μπορούν να αναγκάσουν τους επιστήμονες να εγκαταλείψουν τις απόψεις τους και τις προσωπικές τους αξίες. Το ίδιο ισχύει και για τους εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, ο σεβασμός στους κανονισμούς για διεξαγωγή μιας έρευνας μπορούν να λειτουργήσουν ως ασφάλεια για να εμποδίζουν ευρήματα που θα είναι προϊόν υποκειμενικών απόψεων. Και έχουμε καθήκον να προωθήσουμε αυτή την επιστημονική κουλτούρα έρευνας στα σχολεία και για τους εκπαιδευτικούς και για τους μαθητές, υιοθετώντας τα κατάλληλα και απαραίτητα μέτρα.
Πηγή: Πολίτης