Περιμένοντας τον 92ο πρωθυπουργό της χώρας

Από το 1844 που ψήφισαν για πρώτη φορά οι Νεοέλληνες μέχρι σήμερα έχουν διεξαχθεί 61 εκλογικές αναμετρήσεις

Η χώρα, όπως όλα δείχνουν, αποκτά από την ερχόμενη εβδομάδα, τον 92ο πρωθυπουργό της. Ο απερχόμενος Κώστας Καραμανλής ήταν ο 91ος πολιτικός που κατέλαβε το αξίωμα από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Είχαν προηγηθεί ενενήντα άλλα φυσικά πρόσωπα, που κάθισαν στον πρωθυπουργικό θώκο μία ή περισσότερες φορές, για μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, από το 1828 μέχρι σήμερα. Πρώτος στον κατάλογο, που άρχισε να γράφεται πριν από 181 χρόνια, βρίσκεται ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας.
Η αρίθμηση, βεβαίως, μεταβάλλεται αναλόγως με τη χρονολόγηση της αρχής του συγκροτημένου νεοελληνικού κράτους. Αν δηλαδή τοποθετείται τότε με την έλευση του κυβερνήτη ή το 1833 με την εγκαθίδρυση της βαυαρικής μοναρχίας. Στη δεύτερη περίπτωση πρώτος στον κατάλογο βρίσκεται ο Σπυρίδων Τρικούπης, που ανέλαβε την προεδρία της κυβέρνησης επί οθωνικής αντιβασιλείας.

Υπάρχει, όμως, και μια τρίτη μεταβλητή, που επηρεάζει την αρίθμηση. Πρόκειται για την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και τον εξαναγκασμό του απόλυτου μονάρχη Οθωνα στον διορισμό πρωθυπουργού που για πρώτη φορά δεν ήταν της επιλογής του.
Με την οπτική αυτή πρώτος πρωθυπουργός πρέπει να θεωρείται ο Ανδρέας Μεταξάς (ανέλαβε έπειτα από «πρόταση» του επαναστατικού συμβουλίου επικρατείας). Αλλά αν ως πρώτος θεωρηθεί όποιος κατέλαβε το αξίωμα ύστερα από εκλογές, τότε στην κορυφή του καταλόγου αναγράφεται το όνομα του Ιωάννη Κωλέττη (έγινε πρωθυπουργός μετά τις εκλογές του 1844, που διενήργησε η κυβέρνηση Μαυροκορδάτου).
Ας σημειωθεί ότι ο όρος πρωθυπουργός, αν και χρησιμοποιείται από το 19ο αιώνα ως συνώνυμο του «Προέδρου του Υπουργικού Συμβουλίου», μόνο τον 20ό αιώνα καθιερώνεται στη θεσμική ορολογία.
Πρωτοεμφανίζεται στο δημοκρατικό Σύνταγμα του 1927. Εκεί, (άρθρο 87) αναφέρεται ότι «την Κυβέρνησιν αποτελεί το Υπουργικόν Συμβούλιον συγκείμενον από τους υπουργούς υπό την προεδρία του Πρωθυπουργού» (η διάταξη θα επαναληφθεί και στα επόμενα Συντάγματα). Στον ίδιο Καταστατικό Χάρτη, άλλωστε, γίνεται για πρώτη φορά ρητή αναφορά στον όρο κυβέρνηση και περιγράφεται ο ρόλος της.
Mεταβατικοί και «στιγμιαίοι»
Από τότε στα νομοθετικά κείμενα ο όρος πρωθυπουργός εναλλάσσεται μ’ εκείνον του «Προέδρου του Υπουργικού Συμβουλίου», μέχρι να επικρατήσει τελικά ο πρώτος. Φυσικά, όλοι οι πολιτικοί (και μη), που έγιναν πρωθυπουργοί μετά το 1844 και τις πρώτες εκλογές δεν αναλάβανε ελέω κάλπης.
Οι εκλογικές αναμετρήσεις στη διαδρομή του νεοελληνικού κοινοβουλευτισμού ήταν μέχρι σήμερα μόλις 61. Οχι σπανίως, μάλιστα, πρωθυπουργοί δεν αναδεικνύονταν οι νικητές των εκλογών. Επιπλέον, στον κατάλογο των 91 πρωθυπουργών περιλαμβάνονται και «Πρόεδροι της Κυβερνήσεως» (εντός εισαγωγικών).
Οπως δικτατοριών, κατοχικών κυβερνήσεων και, γενικώς, των ανώμαλων περιόδων. Αλλά συγκαταλέγονται ακόμη υπηρεσιακοί, μεταβατικοί, «στιγμιαίοι» κτλ. πρωθυπουργοί.
Ετσι, ο αριθμός των φυσικών προσώπων που ανέλαβαν πρωθυπουργοί παίρνοντας την εντολή από τις κάλπες είναι πολύ μικρότερος από τις εννιά δεκάδες.
Οι μακροβιότεροι
Ο Κώστας Καραμανλής αναδεικνύεται ο 10ος Νεοέλληνας πρωθυπουργός με θητεία πάνω από πέντε χρόνια, αν εξαιρεθούν οι περίοδοι της συνταγματικής μοναρχίας του Οθωνα και των δικτατοριών του 1936 και του 1967. Από το σύνολο των 91 πρωθυπουργών 5 έχουν ξεπεράσει συνολικά την οχταετία. Κατά σειρά μακροβιότερης θητείας αυτοί είναι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής (πάνω από 13 χρόνια), ο Ελευθέριος Βενιζέλος (περίπου 12,5 χρόνια), ο Χαρίλαος Τρικούπης (πλησίασε τα 11 χρόνια), ο Ανδρέας Παπανδρέου (10 χρόνια) και ο Κώστας Σημίτης (ξεπέρασε τα 8 χρόνια). Λιγότερο από οχτώ χρόνια ασκήσανε πρωθυπουργικά καθήκοντα ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, ο Γεώργιος Θεοτόκης (περίπου 7,5 χρόνια), ο Δημήτριος Βούλγαρης (7 χρόνια) και Θεόδωρος Δηλιγιάννης (5,5 χρόνια).
Ο κανόνας και η εξαίρεση
Μοναδικό προηγούμενο, που κυβερνητικό κόμμα, επισπεύδοντας τις εκλογές μεταπολιτευτικά, σημείωσε άνοδο στα ποσοστά του ήταν το 2000. Τότε το ΠΑΣΟΚ, υπό τον Κ. Σημίτη, αύξησε τη δύναμή του κατά 2,3% . Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις όλα τα κυβερνητικά κόμματα είδαν τη δύναμή τους να μειώνεται: Το 1977 η ΝΔ (Κ. Καραμανλής) κατά 12,5%, Το 1981 η ΝΔ (Γ. Ράλλης) κατά 6%, το 1985 το ΠΑΣΟΚ (Α. Παπανδρέου) πάνω από 2%, το 1993 η ΝΔ (Κ. Μητσοτάκης) κατά 7,5%, το 1996 το ΠΑΣΟΚ (Κ. Σημίτης) κατά 5%, το 2004 το ΠΑΣΟΚ (Γ. Παπανδρέου) κατά 3,2% και το 2007 η ΝΔ (Κ. Καραμανλής) κατά 3,5% .

Κανένας δεν συμπλήρωσε πλήρη θητεία!
Αν δεν αναφερόταν στο Σύνταγμα ότι εκλογές γίνονται κάθε τέσσερα χρόνια όλοι θα νόμιζαν ότι η Βουλή διαλύεται και προκηρύσσονται εκλογές, όποτε θελήσει ο πρωθυπουργός. Είτε παλιότερα ο Πρόεδρος, ο βασιλιάς, ο μονάρχης και, τέλος πάντων, το όποιο κέντρο άσκησης της εξουσίας στο νεοελληνικό κράτος.
Η ρητή διάταξη όλων των Συνταγμάτων από το 1864 (νωρίτερα και σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη της συνταγματικής μοναρχίας του 1844 η θητεία της κυβέρνησης οριζόταν τριετής) παρέμεινε ανεφάρμοστη. Στην πράξη, ο κανόνας είναι οι κυβερνήσεις να φέρονται... αντισυνταγματικά. O ιδιότυπος αυτός «αντισυνταγματισμός» ισχύει σε όλες τις περιόδους της κοινοβουλευτικής ιστορίας.
To απίθανο, αλλά πραγματικό, είναι ότι μέσα στο πλαίσιο αυτό ουδεμία κυβέρνηση, προερχόμενη από τον συντηρητικό πολιτικό χώρο, συμπλήρωσε και τυπικά πλήρη συνεχή κυβερνητική θητεία! Με αυτά τα ιστορικά δεδομένα είχε προκαλέσει μεγάλη απορία, αν όχι κάποιον καγχασμό, η πρόθεση τoυ Κ. Καραμανλή κατά την τελευταία αναθεώρηση του Συντάγματος (2006-2007).
Επικοινωνιακά κόλπα
Οταν ξεκινούσε η αναθεωρητική διαδικασία στην ατζέντα του συμπεριλαμβανόταν η μεγαλεπήβολη αλλαγή των σχετικών συνταγματικών ρυθμίσεων. Να θυμίσουμε ότι τότε ο Καραμανλής και οι επιτελείς του, μέσω δημοσιευμάτων και εκπομπών, φέρονταν να επιθυμούν την πενταετή θητεία της κυβέρνησης. Η προσφυγή στις κάλπες πριν από τη θεσμοθετημένη θητεία, θα μπορούσε να γίνει μόνο με την απώλεια της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας.
Ολα, όμως, ήταν ένα ακόμη επικοινωνιακό κόλπο της ΝΔ. Η «συνταγή» της πρόωρης διάλυσης της Βουλής για κομματικούς - εκλογικούς λόγους αποτέλεσε «σταθερή αξία» του χώρου. Αλλοτε με επιτυχία κι άλλοτε όχι. Το φαινόμενο εντοπίζεται από την προδικτατορική εποχή. Από τότε που η παράταξη άρχισε να εκφράζεται με ένα αρχηγό και ενιαίο εκλογικό σχηματισμό. Δηλαδή το Λαϊκό Κόμμα με τον Π. Τσαλδάρη, τον Ελληνικό Συναγερμό με τον Αλ. Παπάγο, την Εθνική Ριζοσπαστική Ενωση και τη Νέα Δημοκρατία με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.
Πριν από την ύπαρξη του άρθρου 41 του Συντάγματος του 1975 (πρόωρη διάλυση της Βουλής και προκήρυξη εκλογών για εξαιρετικής σημασίας εθνικά θέματα) υπήρχαν άλλα συνταγματικά εδάφια στα οποία κατέφευγαν οι συντηρητικοί αρχηγοί, κινώντας τη σχετική διαδικασία. Τα υπόλοιπα αναλάμβανε ο «ανώτατος άρχων», όταν δεν πρωταγωνιστούσε για τις πρόωρες. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι ο γενάρχης της ΝΔ Κ. Καραμανλής ως πρωθυπουργός, τόσο προδικτατορικά, όσο και μεταπολιτευτικά, ουδέποτε προκήρυξε εκλογές στην ώρα του. Επιπλέον συνέπραξε στην κήρυξη πρόωρων εκλογών ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας (1981, 1985 και 1993).
ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ
Ο Κ. Καραμανλής ρέκορντμαν με ημιτελείς θητείες
Από την απελευθέρωση της χώρας (1944) μέχρι σήμερα έχουν ορκιστεί 62 φορές πρωθυπουργοί. Στην πρωθυπουργική καρέκλα κάθισαν 34 διαφορετικά πρόσωπα.
Αν αφαιρεθούν, όμως, οι υπηρεσιακοί (μέχρι το 1967), μεταβατικοί (1944-1946, 1947-1951, 1965-1967) και χουντικοί (1967-1974) ο αριθμός των πολιτικών που έγιναν μεταπολεμικά πρωθυπουργοί, περιορίζεται δραστικά.
Από τις 19 γενικές βουλευτικές εκλογές (1946-2007) αναδείχτηκαν 11 διαφορετικοί πρωθυπουργοί. Στον αριθμό αυτό συνυπολογίζονται, μάλιστα, οι δύο περιορισμένης διάρκειας θητείες του 1946-1947 (Κωνσταντίνος Τσαλδάρης) και του 1989 (Τζαννής Τζαννετάκης με την κυβέρνηση ΝΔ - Συνασπισμού και Ξενοφών Ζολώτας με την Οικουμενική ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΣΥΝ).
Αν, λοιπόν, αφαιρεθούν και τα πρόσωπα αυτά από τον κατάλογο οι πραγματικοί, θα λέγαμε απλοϊκά, μεταπολεμικοί πρόεδροι των κυβερνήσεων φτάνουν μόλις στους 8 (Νικόλαος Πλαστήρας, Αλέξανδρος Παπάγος, Κωνσταντίνος Καραμανλής, Γεώργιος Παπανδρέου, Ανδρέας Παπανδρέου, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Κώστας Σημίτης και Κώστας Καραμανλής).
Αυτός είναι ο πλήρης κατάλογος των μεταπολεμικών πρωθυπουργών, που προέκυψαν άμεσα έπειτα από διεξαγωγή εκλογών. Ο αριθμός αυξάνεται κατά δύο αν προστεθούν οι θητείες του Θεμιστοκλή Σοφούλη (διαδέχτηκε τον Κ. Τσαλδάρη το 1947-49) και του Γεωργίου Ράλλη (διάδοχος του Κ. Καραμανλή το 1980, όταν ο τελευταίος μεταπήδησε στην Προεδρία της Δημοκρατίας).
Από αυτούς το ρεκόρ σε πρωθυπουργικές θητείες κατέχει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ορκίστηκε εφτά φορές (1955, 1956, 1958, 1961, δύο φορές το 1974 και το 1977). Ακολουθούν ο Σοφοκλής Βενιζέλος με πέντε (1944 και τέσσερις 1950) και άλλες τόσες ο Θεμιστοκλής Σοφούλης (1945, 1947, 1948 και δύο 1950). Ο Γεώργιος Παπανδρέου με τέσσερις (δύο το 1944, 1963, 1964). Από τρεις οι Νικόλαος Πλαστήρας (1945, 1950. 1951), Κωνσταντίνος Τσαλδάρης (1946 και δυο 1947), Ανδρέας Παπανδρέου (1981, 1985, 1993) και Κώστας Σημίτης (1995, 1996 και το 2000).
Ο Κώστας Καραμανλής, εκτός κι αν σήμερα ανατραπούν όλα τα δεδομένα έχει δυο θητείες (2004 και 2007). Ετσι ο τελευταίος, έστω χωρίς να συνδέσει το όνομά του με κάτι σημαντικό, στην πολιτική ιστορία. Η ακριβής θέση μένει να οριστεί στο μέλλον...
Κυβερνητικά σχήματα και εκλογικές αναμετρήσεις
195 κυβερνήσεις
Από το 1833 μέχρι σήμερα έχουν σχηματιστεί 195 συνολικά κυβερνήσεις στη χώρα. Στον αριθμό αυτό συμπεριλαμβάνονται κάθε είδους κυβερνητικά σχήματα που προερχόταν από τον λαό ή επιβάλλονταν νομίμως και παρανόμως.
53 εκλογές
Από την εποχή που πρωτοκαθιερώθηκε η τετραετής θητεία της κυβέρνησης (1864) μέχρι σήμερα έγιναν στη χώρα συνολικά 53 εκλογικές αναμετρήσεις. Οι 41 από αυτές ήταν πρόωρες, σύμφωνα με το γράμμα των σχετικών συνταγματικών διατάξεων.
Νίκες και ήττες
Μεταπολιτευτικά σε πέντε πρόωρες εκλογές (1977, 1985, 1996, 2000, 2007) η επισπεύδουσα, λιγότερο ή περισσότερο, κυβέρνηση βγήκε νικήτρια από τις κάλπες. Σε τρεις (1981, 1993, 2004 ) ηττήθηκε.
Πηγή: Έθνος (Τ. Κατσιμάρδος)