Τα καπνομάγαζα της Θεσσαλονίκης

Κρύβουν μέσα τους την ιστορία μιας ολόκληρης εποχής, της εποχής που ο καπνός ήταν το σήμα κατατεθέν της Θεσσαλονίκης και την καθιέρωσε ως ένα από τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά κέντρα εμπορίας «καπνού εις φύλλα». Κάποιες από τις καπναποθήκες, γνωστές και ως «καπνομάγαζα», δεν υπάρχουν πια, άλλες στέκονται εγκαταλελειμμένες και άλλες στεγάζουν νέες χρήσεις.
Ο περαστικός που ξέρει και θυμάται, μπορεί ακόμη να φέρει στο μυαλό του τη μυρωδιά από τα φύλλα του καπνού, να «ακούσει» τις φωνές των καπνεργατριών που δούλευαν στη ζέστη από τους φούρνους, να νιώσει δέος για την καπνεμπορική δραστηριότητα που κάποτε γνώριζε μεγάλες δόξες, αλλά σήμερα έχει σιγήσει.

Οι αναμνήσεις μιας καπνεργάτριας
«Τα χλωρά φύλλα του καπνού συγκεντρώνονταν στις αποθήκες των παραγωγών, όπου οι συντηρητές, άνδρες στην πλειοψηφία, ταξινομούσαν τα δεμάτια και στη συνέχεια τα μετέφεραν στα καπνομάγαζα. Εκεί, εργάζονταν γυναίκες ως επί το πλείστον. Δουλεύαμε δεξιά και αριστερά από τους ιμάντες. Μπροστά μας περνούσαν τα φύλλα του καπνού και εμείς έπρεπε να απομακρύνουμε κάθε ξένο σώμα, να διαλέξουμε τα καλύτερα φύλλα. Άλλες γυναίκες δούλευαν στους φούρνους, όπου έμπαιναν τα φύλλα για να μαλακώσουν και άλλες ως ράπτριες, καθώς έραβαν τα δέματα που πέρασαν από τη διαλογή για να αποθηκευτούν και να σταλούν στην Κίνα, την Αμερική, τη Ρουμανία, τη Γερμανία, την Τσεχοσλοβακία», θυμάται η Ευαγγελία Καζαντζίδου, εργάτρια στα καπνά της Θεσσαλονίκης και πρώην πρόεδρος της Πανελλαδικής Καπνεργατικής Ομοσπονδίας.
Όπως αφηγείται στο ΑΠΕ - ΜΠΕ, η δουλειά δεν ήταν εύκολη καθώς το καλοκαίρι η ζέστη ήταν έντονη και οι ατμοί από τους φούρνους δημιουργούσαν μια αποπνικτική ατμόσφαιρα. «Με δυσκολία αναπνέαμε και η εργασία ήταν κουραστική. Όμως, είχαμε δουλειά, παίρναμε χρήματα και ήμασταν ευτυχισμένοι. Τώρα, που έχουν περάσει τα χρόνια, η ανάμνηση που μένει είναι γλυκιά. Αυτό που θυμάμαι είναι ότι ήμουν νέα και το πρωί που ξυπνούσα πήγαινα με τραγούδι στη δουλειά», λέει χαρακτηριστικά.
Ο «κόσμος του καπνού» της Θεσσαλονίκης
Την εποχή εκείνη, κατά τη δεκαετία του '80 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '90 εργάζονταν στα καπνά 15.000 άνθρωποι στη Θεσσαλονίκη. Όμως, μετά το 1997, οπότε η νέα ευρωπαϊκή αγροτική πολιτική κατηύθυνε τους αγρότες σε νέες καλλιέργειες, ο καπνός γνώρισε κρίση, η καλλιέργεια και η επεξεργασία του «εγκατέλειψαν» τη Θεσσαλονίκη και περιορίστηκαν στην Κατερίνη, το Πολύκαστρο Κιλκίς, την Καβάλα και την Ξάνθη.
«Η εμφάνιση του καπνεμπορίου στη Θεσσαλονίκη τοποθετείται γύρω στο 1870. Οι παλαιότερες καπναποθήκες άρχισαν να χτίζονται κατά τη δεκαετία του 1920, ενώ οι νεότερες μετά το 1954. Η νεότερη έρευνα έχει συμπεριλάβει 60 κτίρια, από τα οποία τα 55 υφίστανται μέχρι σήμερα, ενώ πέντε έχουν κατεδαφιστεί», αναφέρει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ ο αρχιτέκτων μηχανικός, Σπύρος Ταβλίκος, ο οποίος συμμετείχε στη σχετική έρευνα και καταγραφή, σε συνεργασία με την 4η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Θεσσαλονίκης.
Τα γνωστά «καπνομάγαζα» του σήμερα
Τα «καπνομάγαζα», που έχουν διατηρηθεί στην πλειοψηφία τους, στεγάζουν άλλες χρήσεις και μόνο σ' ένα από αυτά, στη Σταυρούπολη, φιλοξενούνται ορισμένες διοικητικές υπηρεσίες του Εθνικού Οργανισμού Καπνού.
Γνωστά καπνομάγαζα που έχουν αλλάξει «ιδιότητα» είναι το ξενοδοχείο “Les Lazaristes” απέναντι από τη Μονή Λαζαριστών, στη Σταυρούπολη, το εμπορικό κέντρο επί των οδών Τσιμισκή και Αριστοτέλους, στην "καρδιά" της Θεσσαλονίκης (πρώην καπνομάγαζο της Αστροελληνικής) και τα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια των οδών Δωδεκανήσου και Φράγκων.
Από τα υπόλοιπα έχουν μείνει μόνο τα ονόματα για να θυμίζουν τις παλιές δόξες του καπνού: ΣΕΚΕ στον Εύοσμο, ΕΞΕΛΚΑ στη Σταυρούπολη, «Ελλάς» στην οδό Λαγκαδά, Αργυρίου στην οδό Γιαννιτσών, Αττίκ στην οδό Γεωργικής Σχολής και Γκρέις στα τολ της Καλαμαριάς.
Στη νομαρχία το "κόκκινο καπνομάγαζο"
Το τελευταίο χρονικό διάστημα βρίσκονται σε εξέλιξη οι διαδικασίες για την αξιοποίηση του χαρακτηριστικού κόκκινου καπνομάγαζου της Σταυρούπολης, γνωστού και ως καπνομάγαζου "του Καραμανλή", καθώς χτίστηκε την περίοδο της πρωθυπουργίας του.
Η νομαρχία Θεσσαλονίκης έχει υπογράψει προγραμματική σύμβαση με την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας προκειμένου να γίνει η μηχανοργάνωση της προσυμβατικής διαδικασίας για την ένταξη του έργου στατικής αποκατάστασης του κτιρίου σε ευρωπαϊκά προγράμματα. Το κτίριο αποτελείται από υπόγειο και τέσσερις ορόφους συνολικού εμβαδού 14.200 τετραγωνικών μέτρων. Επιδίωξη της νομαρχίας είναι να εγκατασταθούν εκεί ορισμένες υπηρεσίες της. Παράλληλα, υπήρξε δέσμευση για την παραχώρηση συγκεκριμένου χώρου στο Δήμο Σταυρούπολης, προκειμένου να φιλοξενηθούν εκεί δράσεις πολιτισμού.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Π. Γιούλτση)