Γιώργος Μαυρογιώργος*Από πολλές πλευρές γίνεται αποδεκτό ότι στην Κύπρο βρισκόμαστε σε τροχιά μιας προοδευτικής ριζοσπαστικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Πληθαίνουν οι συζητήσεις, οι αντιπαραθέσεις, οι κριτικές, οι καταγγελίες, οι αναλύσεις κ.ά. Η εκπαίδευση προσφέρεται κατεξοχήν για συζητήσεις μια και όλοι/ες, λίγο πολύ, έχουμε βιώματα και εμπειρίες απ΄ το σχολείο. Από αυτή την άποψη, ευτυχώς, που η εκπαίδευση δεν είναι υπόθεση ενός κύκλου κάποιων «ειδικών» και διανοουμένων. Αυτό γίνεται σαφές σε «επεισόδια κρίσης». Με υψηλούς τόνους υστερίας και πανικού κατατίθενται απόψεις και δηλώσεις σε μια υποτιθέμενη διαδικασία διαλόγου.
Πολλοί είναι οι μύθοι που χρειάζεται να αποκαθηλωθούν: όπως π.χ. η πανάκεια του διαλόγου, η άποψη ότι η γενική παιδεία είναι υπόθεση του εξεταστικού συστήματος, ο αυθαίρετος ισχυρισμός ότι η επιτυχία είναι υπόθεση φροντιστηρίων, η απλοϊκή παραδοχή ότι οι εξετάσεις είναι μοχλός εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, η άποψη ότι η επιτήρηση της κρίσης είναι αποτελεσματική πολιτική και ότι η εκπαιδευτική αλλαγή είναι υπόθεση ταχείας λήψης αποφάσεων και επιβολής νόμων ή η άποψη ότι η εκπαίδευση μπορεί να δώσει λύσεις σε προβλήματα των οποίων η ρίζα βρίσκεται εκτός σχολείου (: ισότητα ευκαιριών).
Είναι σαφές ότι σημαντικά κοινωνικά και πολιτικοϊδεολογικά διακυβεύματα, όπως είναι και η εκπαίδευση, συνδέονται αναπόσπαστα με κοινωνικές αντιθέσεις και συγκρούσεις που έχουν ταξικό χαρακτήρα. Πολλές από τις σχετικές εξελίξεις είναι το αποτέλεσμα ιδεολογικής διαχείρισης των συγκρούσεων και των αντιθέσεων, με τη νομιμοποίηση των προτεινόμενων επιλογών από την πλευρά των εξουσιαστικών μηχανισμών. Ο διάλογος δηλαδή προσφέρεται για την εξαγορά της συναίνεσης. Η ιστορία της κυπριακής εκπαίδευσης έχει να επιδείξει πολλά «επεισόδια» διαλόγων και μπορούμε να ισχυριστούμε ότι προβλήθηκε ευρεία συναίνεση για το διάλογο και για την πανάκεια του διαλόγου. Αυτό σιγά σιγά έδωσε πρόσθετη κοινωνική υπόληψη στο διάλογο ως την απαραίτητη διαδικασία για τη λήψη των αποφάσεων. Είναι σαφώς ένας δείκτης δημοκρατίας η ευρεία συμμετοχή στη συζήτηση για την εκπαίδευση.
Αλλά, ας προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τα χαρακτηριστικά του διαλόγου, με τις απαραίτητες διευκρινίσεις για τα όριά του:
1.Η «ημερήσια διάταξη» του διαλόγου είναι, συνήθως, αποσπασματική και κατακερματισμένη σε επιμέρους ζητήματα. Ο κατακερματισμός τού εκπαιδευτικού ζητήματος συνδυάζεται με τον κατακερματισμό των διαλεγομένων. Έτσι, δεν ευνοείται η ενιαία και μια εφ΄ όλης της ύλης διαπραγμάτευση και πάλη για την εκπαίδευση και την κοινωνία.
2. Η συζήτηση για το διάλογο συνοδεύεται, συνήθως, και από μια ακατάσχετη προτασεολογία. Η κοινή γνώμη δοκιμάζεται βάναυσα κάτω από την ποικιλία και την αντιφατικότητα ετερόκλητων προτάσεων που προσφέρονται για ιδεολογική ρύπανση. Θα μπορούσε, ωστόσο, να θεωρηθεί ως καταρχήν θετικό το γεγονός ότι συνδικαλιστικοί φορείς και κόμματα, κάτω από την πίεση των απαιτήσεων του διαλόγου, ασχολούνται με την εκπαίδευση, συγκροτούν τις προτάσεις-προγράμματα και τις καταθέτουν. Το ζητούμενο, ωστόσο, είναι να εξετάζονται οι διάφορες προτάσεις ως προς την ιδεoλoγική τους συνοχή, τον πυρήνα τους και τον προσανατολισμό τους.
3. Οι «γύροι» διαλόγου, όταν γίνονται, συνήθως συνοδεύονται, με τις ανάλογες διαφοροποιήσεις, από έντονες κοινωνικές κινητοποιήσεις της εκπαιδευτικής κοινότητας. Οι κοινωνικές κινητοποιήσεις και οι διάλογοι για την παιδεία πάνε χέρι χέρι. Αυτό μας επιτρέπει να ισχυριστούμε ότι ο διάλογος για την εκπαίδευση δεν γίνεται σε κοινωνικο-πολιτικό κενό και δεν εξαντλείται σε μια υπόθεση επιτροπών(«σοφών»), διαβουλεύσεων και ανταλλαγής απόψεων. Ο διάλογος εμπεριέχει όλες τις μορφές κοινωνικής πάλης που αναδεικνύονται κάτω από συγκεκριμένες κάθε φορά κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Αυτά προσφέρουν την κοινωνική βάση του διαλόγου. Ή, αλλιώς, είναι πολύ περιορισμένες οι δυνατότητες του διαλόγου, χωρίς τη διαπραγματευτική βάση της κοινωνικής δυναμικής και πάλης.
Αν δεχτούμε τα παραπάνω, η διαμόρφωση της συνολικής εκπαιδευτικής πολιτικής είναι ανοιχτή σε διαπραγματεύσεις, αντιπαραθέσεις, συγκρούσεις, αναστολές και αντιφάσεις. Οι συγκρούσεις αυτές και οι αντιφάσεις προσφέρονται για διαρκή στοχασμό, με στόχο την υπέρβασή τους προς την αναζήτηση εναλλακτικών μορφών παρέμβασης με μεταρρυθμιστικό χαρακτήρα και προσανατολισμό. Επομένως, η άποψη ότι δεν προχωρεί με ταχείς ρυθμούς η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση είναι ελεγχόμενη. Η ιστορία της εκπαίδευσης μας έχει δείξει ότι η εκπαιδευτική αλλαγή «βαδίζει αργά», εκτός και εάν οι κοινωνικοί αγώνες την επιβάλλουν.
*Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΥΠΠ.
Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο διάλογος δεν είναι πανάκεια. Αλήθεια, πότε μπορούμε να πούμε ότι εξαντλείται ο διάλογος; Ο διάλογος ως διαδικασία προσφέρεται, όταν αναγνωρίζει τη «σύγκρουση» ως δομικό στοιχείο μιας διαρκούς κοινωνικής πάλης για εκπαιδευτική και κοινωνική αλλαγή. Αλλιώς, ο όποιος διάλογος είναι μια επινόηση και ευφημισμός που προσφέρει στους εξουσιαστικούς μηχανισμούς τη δυνατότητα για εξαγορά της συναίνεσης. Έτσι, γίνεται μέρος του προβλήματος. Συχνά, τα εκπαιδευτικά ζητήματα μάλλον απλοποιούνται και αποστεώνονται από τις κοινωνικές τους παραμέτρους και την ιστορία τους και προτείνονται αφοριστικές γενικεύσεις και «λύσεις» που συνδέονται με έναν ιδιότυπο προγραμματικό και παιδαγωγικό «μυστικισμό» για εύκολες, άμεσες και θαυματουργές λύσεις. Έτσι, δημιουργείται ένα ιδιαίτερα επιβαρυντικό πλαίσιο ιδεολογικής ρύπανσης που δεν ευνοεί την κατανόηση, την ερμηνεία και την αναζήτηση διεξόδων. Ο διάλογος από μόνος του, δηλαδή, δεν μπορεί να δίνει λύσεις στα εκπαιδευτικά προβλήματα της κοινωνικής διάκρισης, του αποκλεισμού, του εκδημοκρατισμού της μορφής και του περιεχομένου της εκπαίδευσης, κ.ά. Ο διάλογος για την εκπαίδευση αποκτά κάποιες προϋποθέσεις για την προώθηση της εκπαιδευτικής αλλαγής όταν και εφ΄ όσον συνδέεται ή και αναπτύσσεται ή υποστηρίζεται με πολύπλευρες μορφές διαρκούς κοινωνικής πάλης. Η εκπαιδευτική αλλαγή δεν υπακούει σε «τσελεμεντέ» εκπαιδευτικής πολιτικής. Η ιστορία της εκπαίδευσης μας έχει δείξει ότι σημαντικές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις αντλούν από το πεδίο έντονων συγκροτημένων ιδεολογικών συγκρούσεων, αντιπαραθέσεων, κοινωνικών διεργασιών και διεκδικήσεων. Όσο αυτές υπάρχουν μπορούμε να αισιοδοξούμε...
Πηγή: Πολίτης (15/11/2009)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου