Πού είναι ο τάφος του Φιλίππου και οι Αιγές;

To 336 π.Χ. ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Β΄ δολοφονήθηκε στο θέατρο των Αιγών. Οι Αιγές (ή Αιγεές) ήταν η πρώτη πρωτεύουσα των Μακεδόνων, όπου κατά παράδοση θάβονταν τα μέλη της βασιλικής οικογένειας. Στις Αιγές, λοιπόν, τάφηκε και ο Φίλιππος Β', πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Από την στιγμή που άρχισαν οι αρχαιολογικές έρευνες στην Μακεδονία ήταν φανερό ότι όποιος εντόπιζε τις Αιγές θα έβρισκε και τον τάφο του βασιλιά Φίλιππου. Συνέβη το αντίστροφο.
Οταν το 1977 ο καθηγητής Μανόλης Ανδρόνικος ανεκάλυψε τον ασύλητο μακεδονικό τάφο στην Βεργίνα, όλος ο κόσμος έμεινε έκθαμβος από τους θησαυρούς που εκεί. Τα επόμενα χρόνια ο αείμνηστος Μ. Ανδρόνικος τεκμηρίωσε την άποψή του ότι ο τάφος ανήκε στον Φίλιππο. Συνεπώς και η αρχαία πόλη που εντοπίστηκε στην Βεργίνα, δεν μπορούσε παρά να είναι οι Αιγές, η πρώτη πρωτεύουσα των Μακεδόνων. Η άποψη αυτή είναι γενικότερα αποδεκτή σήμερα.

Σήμερα όμως έρχεται να την αμφισβητήσει ο κ. Παναγιώτης Φάκλαρης, καθηγητής της Κλασσικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ο οποίος υποστηρίζει ότι η πρώτη πρωτεύουσα των Μακεδόνων με τους βασιλικούς τάφους δεν είναι στην Βεργίνα αλλά βορειότερα, στην περιοχή Κοπανού της Νάουσας.
Την τεκμηρίωση της θέσης του αυτής ο κ. Π. Φάκλαρης την εξέθεσε με ειδική μελέτη, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό "American Joyrnal of Archaeology" που εκδίδει το "Archaelogical Instute of America".
Ο καθηγητής Π. Φάκλαρης δεν είναι τυχαίο πρόσωπο. Εκτός των άλλων, υπήρξε από το 1977 στενότατος συνεργάτης του Μανόλη Ανδρόνικου στις ανασκαφές της Βεργίνας. Σήμερα είναι μέλος της πανεπιστημιακής ομάδας που συνεχίζει την επιστημονική έρευνα στον σημαντικότατο αρχαιολογικό χώρο της Βεργίνας. Συνεπώς η άποψή του για την θέση των Αιγών και συνακόλουθα του τάφου του Φιλίππου έχει ιδιαίτερη βαρύτητα.
Το πρόβλημα του εντοπισμού των Αιγών (και συνεπώς των βασιλικών τάφων) είχε δύο προτεινόμενες θεωρητικές λύσεις μέχρι το 1968, γράφει ο κ. Φάκλαρης. Η μία υποστήριζε ότι οι Αιγές ήταν στην Εδεσσα, μία θέση που δέχονταν οι περισσότεροι επιστήμονες. Η δεύτερη, με λιγότερους υποστηρικτές, ανέφερε ότι οι Αιγές και η Εδεσσα ήταν ξεχωριστές πόλεις.
Το 1957 η ιστορικός Φανούλα Παπάζογλου απέδειξε ότι οι Αιγές και η Εδεσσα ήταν δύο διαφορετικές πόλεις. Το 1968 ο (σημαντικός και σεβαστός) Αγγλος ιστορικός καθηγητής Νίκολας Χάμοντ διετύπωσε την θέση ότι το βασιλικό νεκροταφείο των Μακεδόνων (άρα και οι Αιγές) βρισκόταν στην Βεργίνα. Πρότεινε, μάλιστα, ως τάφο του Φιλίππου έναν μεγάλο μακεδονικό τάφο που ανέσκαψε ο Κ. Ρωμαίος το 1938 και στον οποίο βρέθηκε ένας μαρμάρινος θρόνος. Η θέση του Ν. Χάμοντ για τις Αιγές υιοθετήθηκε και από τον Μ. Ανδρόνικο αλλά μετά τις ανακαλύψεις του 1977 στην Βεργίνα.
"Η επιχειρηματολογία του Ν. Χάμοντ είναι κατά την άποψή μου μη πειστική", σημειώνει ο κ. Φάκλαρης και επισημαίνει ότι υπάρχει μία σημαντική τοπογραφική λεπτομέρεια, που δεν ελήφθη υπ΄ όψη από τους υποστηρικτές της άποψης Χάμοντ.
Αυτή η λεπτομέρεια είναι ότι οι Αιγές, σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές (Διόδωρος, Πτολεμαίος) βρίσκονταν στην Βοττιαία, δηλαδή στην περιοχή της Μακεδονίας που εντοπίζεται βορείως του Αλιάκμονα και ανατολικά του Βερμίου και όχι στην Πιερία όπου ήταν (και είναι) η Βεργίνα.
Ο Αλιάκμων αποτελούσε μάλλον το φυσικό σύνορο ανάμεσα στην Βοττιαία και την Πιερία. Πιθανές αλλαγές της ροής του Αλιάκμονα δεν θα επηρέαζαν την τοποθέτηση των Αιγών από τους αρχαίους συγγραφείς.
Την σημαντικότερη πληροφορία για την θέση των Αιγών την προσφέρει ο Ηρόδοτος, ο οποίος δίνει συγκεριμένα τοπογραφικά στοιχεία. Αναφερόμενος στην πρώτη πόλη που εγκαταστάθηκε η βασιλική οικογένεια των Μακεδόνων, οι Τημενίδες, γράφει:
«Εγκαταστάθηκαν κοντά στην περιοχή που λέγεται κήποι του Μίδα, όπου φύονται άγρια ρόδα, με εξήντα πέταλα το καθένα και πιο όμορφο άρωμα από κάθε άλλο άνθος στον κόσμο. Πάνω απ΄ αυτούς του κήπους υψώνεται το όρος Βέρμιο, που τον χειμώνα είναι άβατο από την κακοκαιρία. Από εδώ, το Βέρμιο, ξεκίνησαν (οι Τημενίδες) και κατέκτησαν πρώτα την γύρω περιοχή και μετά την υπόλοιπη Μακεδονία».
Το Βέρμιο, όπως φαίνεται και στον χάρτη που δημοσιεύουμε, βρίσκεται πολύ βορειότερα της Βεργίνας και στην αρχαιότητα σαφώς ανήκε στην Βοττιαία.
Σε επιγραφή με ονόματα πόλεων από την Θεσσαλία και την Μακεδονία, οι Αιγές αναφέρονται πριν την Εδεσσα. Συνεπώς, συμπεραίνει ο καθηγητής Π. Φάκλαρης, η Εδεσσα ήταν βόρεια των Αιγών.

Οι Αιγές, όπως είναι γενικά αποδεκτό, ιδρύθηκαν στο πρώτο μισό του 7ου αιώνα π.Χ. Συνεπώς είναι λογικό να περιμένουμε ότι τα αρχαιολογικά ευρήματα θ' αρχίζουν απ΄ αυτή την περίοδο και θα φθάνουν μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια.
Ομως, στην Βεργίνα, τα ευρήματα αρχίζουν από τον 10ο αιώνα ενώ παρατηρείται ένα αρχαιολογικό κενό μεταξύ 650-550 π.Χ., δηλαδή ακριβώς στην περίοδο της πρώτης εξάπλωσης των Μακεδόνων, επισημαίνει ο κ. Φάκλαρης.
Αν και τίποτα δεν αποκλείει το κενό αυτό να καλυφθεί στο μέλλον, πρέπει να σημειώσουμε εμείς τα εξής: Αναμφισβήτητο γεγονός παραμένει ότι δεν έχει βρεθεί ακόμη η παραμικρή αντικειμενική απόδειξη (επιγραφή, κλπ) που να ταυτίζει την Βεργίνα με τις Αιγές. Μάλιστα, το ανάκτορο, οι ναοί, το θέατρο και οι οχυρώσεις χρονολογούνται στην μετά τον Μεγάλο Αλέξανδρο περίοδο και δεν μπορούν να συναρτηθούν με τις Αιγές.
Ποια μακεδονική πόλη βρίσκεται επομένως στην Βεργίνα; Ο κ. Φακλάρης δέχεται την παλαιότερα διατυπωμένη άποψη ότι πρόκειται για την Βάλλα.
Αν είναι έτσι τα πράγματα, τότε που βρίσκεται η πρώτη πρωτεύουσα των Μακεδόνων με τους βασιλικούς τάφους;
"Τα στοιχεία δείχνουν", αναφέρει ο καθηγητής Π. Φάκλαρης, "ότι οι Αιγές βρίσκονται στις πλαγιές του Βερμίου, νοτίως της Εδεσσας και ανατολικά της Νάουσας, κοντά στα χωριά Κοπανός και Λευκάδια".
Στα χωριά αυτά και επιπλέον στις περιοχές Καμάρα, Γάστρα και Μπελοβίνα έχουν εντοπιστεί σημαντικές αρχαιότητες, που περιλαμβάνουν μακεδονικούς τάφους, κλασσικό νεκροταφείο, μνημειακά κτίρια και ένα θέατρο λαξευμένο στο βράχο.
"Οι 6 μακεδονικοί τάφοι που έχουν βρεθεί στα Λευκάδια ίσως να ανήκουν στην ίδια πόλη, που εγώ προτείνω ότι είναι οι Αιγές", γράφει ο καθηγητής Π. Φάκλαρης και στο τέλος της μελέτης του τονίζει:
«Το γεωγραφικό πλαίσιο, οι αρχαίες μαρτυρίες και τα αρχαιολογικά ευρήματα (θέατρο, μεγάλο δημόσιο κτίριο και σημαντικοί μακεδονικοί τάφοι) είναι κατά την άποψή μου σημαντικά στοιχεία, τα οποία μας οδηγούν να τοποθετήσουμε τις Αιγές στην περιοχή Κοπανού της Νάουσας.
Προσδοκώ μελλοντικές αρχαιολογικές έρευνες να υποστηρίξουν τον εντοπισμό της πόλης και να φέρουν στο φως τα καταπληκτικά κτίρια και το βασιλικό νεκροταφείο της πρώτης πρωτεύουσας των Μακεδόνων.
Ο τάφος του Φιλίππου Β΄ δεν θα είναι μακεδονικού τύπου, αφού τέτοια κτίρια εμφανίζονται στην Ελλάδα μόλις μετά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία, και η περιοχή χωρίς αμφιβολία θα γίνει ξανά αντικείμενο επιστημονικής έρευνας και αρχαιολογικών εκπλήξεων».
Εμείς να σημειώσουμε ότι τα πάντα στην Βεργίνα δείχνουν ότι εκεί πρέπει να βρίσκονται οι Αιγές αλλά, ταυτόχρονα, δεν έχει βρεθεί τίποτα που να το αποδεικνύει. Το ίδιο ισχύει, τηρουμένων των αναλογιών, και για την περιοχή της Νάουσας που προτείνει ο καθηγητής Π. Φάκλαρης.
Τι πρέπει να γίνει; Μα φυσικά ανασκαφική και γενικότερα επιστημονική έρευνα στην περιοχή Κοπανού - Λευκαδίων, ανάλογη μ΄ αυτή της Βεργίνας ή του Δίου. Μόνο τότε θα μάθουμε.
Δημοσιεύθηκε το 1998 στον Αδέσμευτο Τύπο