Οι εκπαιδευτικοί εκπαιδεύονται, επιλέγονται, διορίζονται, επιμορφώνονται και εργάζονται σε ένα σχολείο το οποίο, ως κρατικός ιδεολογικός μηχανισμός, συμβάλλει στη διευρυμένη αναπαραγωγή των υφιστάμενων κοινωνικών σχέσεων σε μια κοινωνία που προσδιορίζεται από άνιση κατανομή πλούτου, προνομίων και εξουσίαςΓιώργος Μαυρογιώργος*
Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στην Κύπρο, σύμφωνα με τους επίσημα διακηρυγμένους σχεδιασμούς, έχει τα προσδιοριστικά στοιχεία μιας συνολικής ριζοσπαστικής προοδευτικής αλλαγής στη μορφή και στο περιεχόμενο όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης. Κεντρική θέση σε αυτή, θέλουμε δε θέλουμε, έχουν οι εκπαιδευτικοί. Δεν υπάρχει πτυχή της εκπαιδευτικής πολιτικής που να μη συνδέεται με τους εκπαιδευτικούς (βασική εκπαίδευση, επιλογή/πρόσληψη, επιμόρφωση, αναλυτικά προγράμματα, σχολικά βιβλία, αξιολόγηση, μέθοδοι, συνθήκες και όροι εργασίας κ.α.). Αυτό σημαίνει ότι οι εκπαιδευτικοί είναι μοχλός (υποκείμενα) προώθησης μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης αλλά και αντικείμενα. Κρίνουμε ότι αυτή η επισήμανση είναι στρατηγικής σημασίας για τη σύλληψη, το σχεδιασμό και την υλοποίησή της. Μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση συντελείται με τη μεσολάβηση των εκπαιδευτικών. Οι εκπαιδευτικοί δεν εφαρμόζουν απλώς τα αναλυτικά προγράμματα και εκπαιδευτικά μέτρα. Τα επεξεργάζονται, τα ορίζουν, και τα επαναδιατυπώνουν. Είναι αυτό που οι εκπαιδευτικοί σκέφτονται, αυτό που πιστεύουν και αυτό που κάνουν σε επίπεδο σχολικής τάξης, που σε τελευταία ανάλυση ορίζει το είδος εκπαίδευσης που έχουμε. Βέβαια, είναι και τα ίδια τα μέτρα που ευνοούν ή προϋποθέτουν, αποτυπώνουν και εμπεριέχουν συγκεκριμένη αντίληψη για τον εκπαιδευτικό.
Οι εκπαιδευτικοί εκπαιδεύονται, επιλέγονται, διορίζονται, επιμορφώνονται και εργάζονται σε ένα σχολείο το οποίο ως κρατικός ιδεολογικός μηχανισμός συμβάλλει στη διευρυμένη αναπαραγωγή των υφισταμένων κοινωνικών σχέσεων σε μια κοινωνία που προσδιορίζεται από άνιση κατανομή πλούτου, προνομίων και εξουσίας. Αυτή συντελείται και με τη μεσολάβηση των εκπαιδευτικών, οι οποίοι υιοθετούν κατά την άσκηση του έργου τους κοινωνικά και πολιτικά προτάγματα κάποιας μορφής, ανεξάρτητα αν το συνειδητοποιούν ή όχι. Είναι σαφές ότι οι εκπαιδευτικοί δε συγκροτούν μια ομοιογενή επαγγελματική ομάδα. Προσδιορίζονται και διαφοροποιούνται με πολλούς τρόπους. Παρά τις διαφορές τους, συγκροτούν μια κοινωνική κατηγορία εργαζομένων με ειδική συμβολή στην αναπαραγωγική λειτουργία της εκπαίδευσης.
Το ερώτημα, επομένως, «ποιον εκπαιδευτικό θέλουμε» εμπίπτει στην «κοινωνική αρένα» ιδεολογικών συγκρούσεων, όπου διακυβεύονται κυρίαρχα συμφέροντα στην υπόθεση της αναπαραγωγικής λειτουργίας. Οι πολιτικές μπορούν να ενσωματώνουν και να συμμορφώνουν τους εκπαιδευτικούς στη λογική της υφιστάμενης κοινωνικής τάξης ή να υποστηρίζουν την ανάπτυξη θεσμικών, υλικών και εκπαιδευτικών προϋποθέσεων, ώστε οι εκπαιδευτικοί να αντιμετωπίζουν με θεμελιωμένη και με εμπεριστατωμένη κριτική δράση την εκπαιδευτική και κοινωνική πραγματικότητα για να τη βελτιώνουν.
Στο Επίσημο Πρόγραμμα Διακυβέρνησης του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, ρητά δηλώνεται ότι «στόχος... είναι η ανάπτυξη κριτικών εκπαιδευτικών, για να μην είναι απλώς και μόνο παθητικοί εφαρμοστές εκπαιδευτικών μέτρων και αλλαγών». Το κεντρικό ερώτημα, επομένως, είναι ποιες πολιτικές σχεδιάζουμε και υλοποιούμε για τους εκπαιδευτικούς ώστε να είναι σε θέση να ασκούν το έργο τους με κριτικό, στοχαστικό και μετασχηματιστικό τρόπο.
Ισχυριζόμαστε ότι το πεδίο μιας συγκροτημένης εκπαιδευτικής πολιτικής είναι το Σχολείο και ο Εκπαιδευτικός. Αυτό το πεδίο προσφέρεται για αξιοποίηση της σχετικής αυτονομίας, διαπραγμάτευσης και πάλης για την αλλαγή του σχολείου και της κοινωνίας. Ακόμα και σε ένα συγκεντρωτικό σύστημα εκπαίδευσης, η σχετική αυτονομία σχολικών μονάδων και εκπαιδευτικών έχει δομικό χαρακτήρα.
Στη συγκεκριμένη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, έχει προτεραιότητα η ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών ώστε να εντοπίζουν το υφιστάμενο σύστημα σχέσεων άνισης κατανομής προνομίων και εξουσίας και να αποκτήσουν κριτική συνείδηση της θέσης τους. Αυτή είναι η αφετηρία για απελευθερωτική πράξη, αξιοποιώντας τη γλώσσα της κριτικής και τη γλώσσα της δυνατότητας. Έτσι, θα μπορούν να κάνουν συνειδητές επιλογές, αφού εξετάζουν τόσο τους υλικούς και ιδεολογικούς όρους που κυριαρχούν στην αίθουσα διδασκαλίας όσο και τις αφετηρίες, τους σκοπούς και τις προεκτάσεις της πράξης τους στο σχολείο και στην κοινωνία. 'Αξονας είναι η μεταβολή της συνειδητότητας, η διαφοροποίηση του τρόπου αυτογνωσίας και η διασάφηση της δράσης προς την κατεύθυνση της άμβλυνσης του αναπαραγωγικού τους ρόλου.
Σε μια τέτοια περίπτωση, η βασική εκπαίδευση, η επιμόρφωση, η εργασία και η εν γένει υποστήριξη της επαγγελματικής τους ανάπτυξης μπορούν να προωθήσουν, στο πλαίσιο της σχετικής αυτονομίας, την ιδεολογική νομιμοποίηση ενός πιο δημοκρατικού σχολείου σε μια πιο δημοκρατική κοινωνία. Σκοπός δεν είναι η άμεση αντιστοιχία με το υφιστάμενο κάθε φορά σχολείο, αλλά με ένα σχολείο που διαρκώς αλλάζει.
Οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται μια ζωή στο σχολείο (από την ηλικία των πέντε μέχρι την αφυπηρέτηση). Η διαδοχική σειρά επεισοδίων στη διαδρομή του εκπαιδευτικού, από το σχολείο στο πανεπιστήμιο και πάλι στο σχολείο, διαμορφώνουν ένα «φαύλο κύκλο». Αυτός ο κύκλος είναι αναπαραγωγικός, όσο δεν επιλέγονται «επεισόδια-τομές» για ρήξη αυτού του κύκλου. Οι εκπαιδευτικοί που εργάζονται, σήμερα, στο κυπριακό σχολείο αποτελούν στρατηγική ομάδα, με υψηλούς βαθμούς προτεραιότητας στη διαμόρφωση και την άσκηση της συνολικής εκπαιδευτικής πολιτικής. Οι εκπαιδευτικοί αυτοί ασκούν την «άτυπη» μαθητεία των μελλοντικών εκπαιδευτικών, υποδέχονται στο σχολείο τους νεοδιοριζόμενους και καλούνται να υποδεχτούν την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που επιχειρείται. Εδώ είναι που αναδεικνύεται και η στρατηγική σημασία της επιμορφωτικής πολιτικής στην υπόθεση της εν γένει εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Αλλά, σε αυτό το θέμα θα επανέλθουμε σε επόμενο κείμενό μας. Για την ώρα, ας κλείσουμε με μια βασική υπόμνηση: τους εκπαιδευτικούς και τα μάτια μας!
*Καθηγητής Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΥΠΠ.
gmavrog@cc.uoi.gr
http://pep.uoi.gr/gmavrog
Δημοσιεύθηκε στην Κυπριακή εφημερίδα ΠΟΛΙΤΗΣ, 22/11/2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου