Ο καθηγητής της Οξφόρδης Τζον Μπρουκ μιλά για τη σύνθετη σχέση τους«Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να μάθω τις σκέψεις του Θεού. Ολα τα άλλα είναι λεπτομέρειες». Η ρήση αυτή αποδίδεται στον Αλμπερτ Αϊνστάιν, ο οποίος ήταν ο επιστήμονας που ήταν, όμως είχε και μια ιδιαίτερη σχέση με τη θρησκεία. Οταν την αναφέρω στον καθηγητή Τζον Χάντλεϊ Μπρουκ, ο οποίος διδάσκει Ιστορία των Επιστημών στην Οξφόρδη και θεωρείται ειδικός στη σχέση θρησκείας και επιστήμης, ακούγεται διστακτικός. «Θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί όταν αναφερόμαστε στη σχέση του Αϊνστάιν με τη θρησκεία και με την έννοια του Θεού ειδικότερα. Ο Αϊνστάιν έλεγε πολύ εύστοχα ότι η επιστήμη χωρίς θρησκεία είναι ελλιπής, ενώ η θρησκεία χωρίς επιστήμη είναι τυφλή. Πολλοί νομίζουν ότι ο Αϊνστάιν ήταν θρήσκος, όμως αυτό που τον διέκρινε ήταν όχι η πίστη σε έναν προσωπικό Θεό μα ένας πανθεϊσμός, στο πνεύμα του Σπινόζα. Ο Αϊνστάιν δεν πίστευε στον Θεό με τη συμβατική, παραδοσιακή έννοια που έχουμε συνηθίσει να λέμε στις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες. Είναι μια σύνθετη περίπτωση».
Ανάλογα, σύνθετη, περίπλοκη μάλλον, είναι η σχέση της επιστήμης και της θρησκείας γενικότερα. Η αφορμή γι’ αυτή την τηλεφωνική κουβέντα με τον καθηγητή Μπρουκ στάθηκε ο ερχομός του στην Ελλάδα για να συμμετάσχει σε διεθνές συνέδριο που διοργανώνουν τα Εκπαιδευτήρια Γείτονα με θέμα «Η διδασκαλία της Θεωρίας της Εξέλιξης: Θεωρητικά και παιδαγωγικά ζητήματα».
Αλληλεπίδραση
Ο καθηγητής Μπρουκ, όμως, είναι γνωστός στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό καθώς από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης κυκλοφορεί η μελέτη του «Επιστήμη και θρησκεία. Μια ιστορική προσέγγιση», ένα βιβλίο στο οποίο γράφει ότι η σχέση επιστήμης και θρησκείας δεν είναι μια σχέση «σύγκρουσης» ή «αρμονίας» αλλά μιας ποικιλομορφίας της αλληλεπίδρασης μεταξύ τους, όπως αυτή εκτυλίχθηκε στο παρελθόν και κατά τον εικοστό αιώνα. Σύμφωνα με τον καθηγητή Μπρουκ, πρόκειται για μια σχέση στην οποία παρατηρούμε μια διαρκή μεταβολή των μεταξύ τους ορίων.
«Πράγματι», μας λέει, «αυτή η ιδέα αποτελεί ένα από τα βασικά θέματα του βιβλίου. Βλέπετε, πολύ εύκολα οι περισσότεροι μιλούν για μια συνεχή, μονοδιάστατη σχέση μίσους ανάμεσα στην επιστήμη και τη θρησκεία. Οι περισσότεροι στέκονται στα παραδείγματα του Γαλιλαίου και του Δαρβίνου, όμως αυτό συνιστά μιαν υπεραπλούστευση, διότι δεν βρίσκονταν πάντα απέναντι οι δύο αυτοί κόσμοι. Θα έλεγα πώς πρόκειται για μια σχέση πολύ πιο σύνθετη και με πολλές παραμέτρους και αυτό δεν βλέπω να αλλάζει στο μέλλον».
Καθώς ακούω τον καθηγητή Μπρουκ να μιλάει, θυμάμαι την ταινία «Ιλουμινάτι», που πραγματεύεται (απλοϊκά και χοντροκομμένα) τη σχέση επιστήμης και θρησκείας, με τη «μικρογραφία» της Μεγάλης Εκρηξης πάνω από τον ουρανό του Βατικανού να θυμίζει εντυπωσιακά το «Εγένετο φως» της βιβλικής Γένεσης στο φινάλε της ταινίας (και του βιβλίου). Οταν ρωτάω σχετικά, και με κάποιο δισταγμό, τον ακούω να αναφωνεί: «Τρομερή σύμπτωση, μόλις είδα την ταινία, χθες στο αεροπλάνο! Ξέρετε, έχω διαβάσει και το βιβλίο. Είναι πολύ συναρπαστικό αλλά τελείως ανακριβές ειδικά σε ό, τι αφορά τη σχέση Εκκλησίας - επιστήμης. Η Καθολική Εκκλησία δεν ήταν πάντα τόσο απόλυτα εχθρική προς την επιστήμη. Το ενδιαφέρον είναι ότι όταν κυκλοφόρησε στους επιστημονικούς κύκλους η θεωρία της Μεγάλης Εκρηξης, ο τότε Πάπας δήλωσε δημόσια ότι με αυτή τη θεωρία η επιστήμη επιβεβαιώνει τις Γραφές. Ομως αυτό είναι και λίγο επικίνδυνο. Η θεολογία δεν είναι εκεί για να μας εξηγήσει πώς γεννήθηκε ο κόσμος, αλλά για να μιλήσει για τη σχέση του ανθρώπου με το ιερό, για τη βαθύτερη σχέση μας με τον κόσμο».
Δύο μέρες μετά το τηλεφώνημά μου, ο καθηγητής Μπρουκ θα πετούσε για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αρπάζω την ευκαιρία προκειμένου να του ζητήσω να μας μιλήσει για την πολύ δύσκολη σχέση επιστημών και θρησκείας ειδικά στην ενδοχώρα των ΗΠΑ – και ειδικά σε ό, τι αφορά τον Δαρβίνο. «Ξέρετε, εκπλήσσομαι όταν βρίσκομαι στην Αμερική και ακούω κάποιον να δηλώνει δημοσίως ότι είναι άθεος. Κι αυτό, διότι ένας δηλωμένος άθεος στην Αμερική κινδυνεύει με μια κοινωνική απομόνωση, κάτι που δεν θα συνέβαινε ποτέ, π. χ., στην Αγγλία. Φυσικά, υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις μεγάλες μητροπόλεις των ΗΠΑ και τα χωριά της, όπου ο τοπικός πάστορας έχει μεγάλη επιρροή στον κόσμο. Είναι αντιφατικό, στη χώρα της προόδου του ιδεών και της τεχνολογίας, να υπάρχει τέτοια οπισθοδρόμηση. Είναι επίσης πολύ ανησυχητικό. Δείχνει, αν μη τι άλλο, ότι η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι υπάρχει πρόοδος και στην κοινωνία. Η ειρωνεία είναι ότι αυτή τη στιγμή στην Αμερική, μα και αλλού, επικρατεί πολύ πιο έντονη αντίδραση στις θεωρίες του Δαρβίνου απ’ ό, τι την εποχή που κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά.
Το άλλο ανησυχητικό φαινόμενο είναι ότι οι εκπρόσωποι κινημάτων όπως αυτό των Δημιουργιστών, ναι μεν ισχυρίζονται ότι δεν εναντιώνονται στην επιστήμη γενικά, αν όμως κάποια επιστημονική θεωρία κριθεί ως επικίνδυνη για ορισμένες αρχές τους, τότε δεν έχουν κανένα πρόβλημα να την αμφισβητήσουν. Γενικά, στρέφονται εναντίον του φεμινισμού, του δικαιώματος στην έκτρωση, είναι κατά των ομοφυλοφίλων κτλ. Βλέπει κανείς, λοιπόν, ότι εδώ έχουμε θρησκευτικές και κοινωνικές αξίες να βρίσκονται πολύ κοντά και να δημιουργούν ένα μέτωπο. Το ακραίο είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι διακηρύσσουν σήμερα ότι η Γη έχει ηλικία 10.000 ετών, επειδή αυτό προκύπτει από τις Γραφές».
Γνώση, όχι λύσεις
Φυσικά, το πρόβλημα δεν είναι μόνον η Αμερική. Η αναβίωση του αποκρυφισμού και του μυστικισμού είναι έντονη σε πολλές κοινωνίες ανά τον πλανήτη. «Εχετε δίκιο κι είναι τρομερά ανησυχητικό. Αμα δε είσαι επιστήμονας, είναι και τρομερά απογοητευτικό. Ενα πρόβλημα είναι ότι η επιστήμη συχνά προτάθηκε ως οριστική λύση σε όλα μας τα προβλήματα και τα μυστήρια. Ομως, οι επιστήμονες προσφέρουν γνώση στον κόσμο, δεν τους λένε πώς να ζήσουν τις ζωές τους, δεν τους μιλάνε για το νόημα της ζωής. Ετσι, φαίνεται πως η επιστήμη υπόσχεται πολλά, αλλά δεν δίνει σε όλο τον κόσμο αυτό που θέλει. Ειδικά σήμερα, με τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό και τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, ο κόσμος νιώθει ότι χρειάζεται ακόμα περισσότερο μια καθοδήγηση».
Και ο ίδιος ο καθηγητής Μπρουκ; Ποια είναι η σχέση του με τη θρησκεία; «Πάντα σεβόμουν την επιστημονική παράδοση, αλλά όταν συνδέθηκα με τη θρησκεία δεν ένιωσα κάποια σύγκρουση μέσα μου. Ακόμα κι αν την αισθανόμουν, ξέρω ότι έχω μέσα μου τους κατάλληλους μηχανισμούς για να διαχειριστώ μια τέτοια κρίση. Πάντως, δεν είναι ζήτημα επιλογής, θρησκεία ή επιστήμη».
Διεθνές συνέδριο για τον Δαρβίνο
Ο καθηγητής Τζον Χάντλεϊ Μπρουκ θα είναι ένας από τους ομιλητές στο διεθνές συνέδριο που διοργανώνουν στις 7 - 8 Νοεμβρίου τα Εκπαιδευτήρια Γείτονα, τιμώντας την επέτειο των 200 ετών από τη γέννηση του Charles Darwin και των 150 ετών από τη δημοσίευση του βιβλίου του με τίτλο «On the Origin of Species by Means of Natural Selection». Θέμα του συνεδρίου: «Η διδασκαλία της Θεωρίας της Εξέλιξης: Θεωρητικά και παιδαγωγικά ζητήματα». Αλλοι ομιλητές: James G. Lennox (Professor, University of Pittsburgh), David W. Rudge (Associate Professor, Western Michigan University), Κώστας Β. Κριμπάς (ομότιμος καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αθηνών), Ελευθέριος Ζούρος (ομότιμος καθηγητής, Πανεπιστήμιο Κρήτης), Κυριάκος Αθανασίου (καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αθηνών), Στέλλα Βοσνιάδου (καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αθηνών), Βασιλική Ζόγκζα (καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών) και Γιώργος Θηραίος (ερευνητής, Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών).
Το συνέδριο θα πραγματοποιηθεί στο Ιδρυμα Ευγενίδου, Λ. Συγγρού 387, Π. Φάληρο, τηλ. 210-94.69.600.
Ποιος είναι
Ο Τζον Χάντλεϊ Μπρουκ (John Hedley Brooke) διδάσκει Ιστορία των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης με τον τίτλο του Emeritus Professor. Εχει διδάξει ιστορία των φυσικών επιστημών και τη φιλοσοφία της θρησκείας στα Πανεπιστήμια Κέιμπριτζ, Σάσεξ και Λάνκαστερ. Είναι συγγραφέας πολλών μελετών και στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης η μελέτη του «Επιστήμη και θρησκεία. Μια ιστορική προσέγγιση» (μτφρ. Β. Βακάκη, επιμ. Κ. Γαβρόγλου).
Πηγή: Καθημερινή (συνέντευξη στον Hλια Mαγκλινη)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου