Η Ελι δεν ζει μόνο στην Τεχεράνη

Tης Mαριας Kατσουνακη

Και τι σχέση έχει η ελληνική κοινωνία με την ιρανική», αντέδρασε μέλος της παρέας με απορία και ορατή ενόχληση. Είχαμε μόλις παρακολουθήσει την (δικαίως) βραβευμένη ιρανική ταινία του Ασγκαρ Φαραντί «Τι απέγινε η Ελι». Καμία σχέση με την εικόνα και τις σχέσεις που μετέφερε ώς σήμερα η κινηματογραφία της χώρας. Το βλέμμα του σκηνοθέτη στρέφεται στα μεσαία και ανώτερα στρώματα της ιρανικής κοινωνίας παρακολουθώντας γυναίκες σε κρίση ταυτότητας. Οχι μόνο την κεντρική ηρωίδα, την Ελι, που η εξαφάνισή της γίνεται η αφορμή να εκτυλιχθεί το δράμα, αλλά και όσες την περιβάλλουν. Οι άντρες χειρίζονται την κρίση, που ξεσπάει αναπάντεχα ένα Σαββατοκύριακο στην παραθαλάσια κατοικία έξω από την Τεχεράνη, οι γυναίκες ισχυρά παρούσες, οι «παραδοσιακές αξίες» θα δώσουν τη λύση. Οσο το κλίμα της ευθυμίας και της ξεγνοιασιάς κυριαρχεί, οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα είναι ανεπαίσθητες. Μόλις ο φόβος και ο πανικός ανατρέψουν την αρμονική συνθήκη διαβίωσης, ο έλεγχος χάνεται, ο εκσυγχρονισμός δείχνει τα δόντια του. Ο άντρας της Σεπιντέ την χτυπάει, όταν εκείνη αρνείται να δώσει απαντήσεις στις απορίες που γεννά η εξαφάνιση της φίλης της• η Ελι θεωρείται «ένοχη» που συμμετέχει στην εκδρομή για να γνωρίσει έναν άλλον άντρα ενώ είναι αρραβωνιασμένη• ο αρραβωνιαστικός, που πιέζει να μάθει την αλήθεια, αντιδρά στο τραύμα της απόρριψης και όχι στην απώλεια του αγαπημένου προσώπου• τα ψέματα ενισχύουν την προκατάληψη, η πραγματικότητα γυμνή δεν έχει παρά μία μόνο όψη: η γυναίκα είναι υπόλογη για την ελευθερία που διεκδικεί. Η Ελι έχει πνιγεί στη θάλασσα ή τρέπεται σε μυστική φυγή αναζητώντας μια ζωή χωρίς δεσμεύσεις; Μια ζωή εξ αρχής; Το ερώτημα παραμένει ανοιχτό και ο «πνιγμός» έχει πολλές αναγνώσεις.

Η ιρανική κοινωνία είναι πνιγηρή. Οι γυναίκες δηλώνουν τις επιθυμίες τους μέσα στο πλαίσιο μιας αποδεκτής σύμβασης. Οταν παραβούν τους «κανόνες» καραδοκούν ο διασυρμός, η βία, η παθογένεια. Οταν η Σεπιντέ κακοποιείται, ο άντρας αισθάνεται ενοχές (αυτό είναι πρόοδος;), η γυναίκα ανακτά με κόπο την αυτοκυριαρχία και ψυχραιμία της. Νιώθει ή όχι ηττημένη; Το ανάλγητο θεοκρατικό καθεστώς δεν είναι ο μόνος αντίπαλος. Υπάρχουν κι άλλοι, λιγότερο διακριτοί, εξίσου ανθεκτικοί.
Οι έρευνες για την κακοποίηση στα ελληνικά σπίτια είναι δυσοίωνες: μία στις τρεις Ελληνίδες υφίσταται βία (σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική ή φραστική). Τα στοιχεία, αν και δεν είναι πρόσφατα, δεν έχουν ζωηρές αποκλίσεις: οι γυναίκες αυτές σε ποσοστό 64% είναι ηλικίας 31 - 50 ετών. Επτά στις δέκα, που ζητούν βοήθεια από τα κέντρα υποστήριξης, είναι απόφοιτες δευτεροβάθμιας ή πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Πριν από λίγες ημέρες ανακοινώθηκε από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας ότι «τους τελευταίους 17 μήνες έγιναν 35 δολοφονίες γυναικών από συντρόφους ή συζύγους, ενώ στα δύο συμβουλευτικά κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά έκλεισαν ραντεβού 657 γυναίκες και τηλεφώνησαν 1.661 για ψυχολογική υποστήριξη και νομική βοήθεια».
Πράγματι. Η ελληνική κοινωνία έχει πολλές αποκλίσεις από την ιρανική. Ομως, ο σιωπηρός συντηρητικός πυρήνας αναπαράγεται και τροφοδοτείται όχι μόνο σε τόπους που θεωρείται κυρίαρχος, αλλά και εκεί που υποτίθεται ότι υποχωρεί και συγκρούεται με προοδευτικές δυνάμεις και εξελιγμένες πολιτισμικές συμπεριφορές.
Η ερμηνεία του ψυχαναλυτή Αλέν Λεγκράν δεν αφήνει περιθώρια σε βολικές αποχρώσεις: «Ο βίαιος άνδρας, ανεξάρτητα από το κοινωνικό ή πολιτιστικό επίπεδο, αισθάνεται ότι απειλείται. Σε μια συνηθισμένη κατάσταση σύγκρουσης, θα αισθανθεί ότι αμφισβητείται πλήρως, ότι απειλείται από το γεγονός πως δεν ελέγχει πλέον τη γυναίκα και κακοποιώντας τη νιώθει ότι ανακτά τον έλεγχο. Σ’ αυτό το είδος σχέσεων, η γυναίκα δεν είναι αντικείμενο του πόθου αλλά της ανάγκης. Ο άντρας πιστεύει ότι βρίσκεται σε κατάσταση επιβίωσης: ή εκείνη ή αυτός».
Η Ελι δεν ζει μόνο στην Τεχεράνη. Τη συναντάμε σε κάθε βήμα που αναστέλλεται, σε κάθε απόφαση που υποχωρεί μπροστά στον φόβο ή την καταφυγή στο φαντασιακό. Στη δυστυχία που δεν δηλώνεται, στη συνθηκολόγηση που παίρνει το σχήμα της υποταγής. Στους πολλούς, αλλεπάλληλους πνιγμούς.
Πηγή: Καθημερινή