Η Ιστορία ως τοπιογραφία

Του Αντωνη Κωτιδη

Πολύ παλιά, στα 1835, όλοι οι καλοί άνθρωποι στην Ελλάδα ήταν φτωχοί. Ξένοι που τριγύριζαν στα μνημεία σχεδιάζοντας, συχνά προκαλούσαν την υποψία ότι πρόθεσή τους ήταν η κλοπή αρχαίων αντικειμένων για πλουτισμό. Οι ζωγράφοι, όμως, του 19ου αιώνα είχαν, πέρα από τα αυτονόητα υλικά κίνητρα, και εκείνα τα άλλα που ανήκουν στη σφαίρα της αισθητικής. Ενας νεαρός μονάρχης, ο Οθων και το νεαρό του βασίλειο, κερδισμένο με το αίμα των αγωνιστών του ’21, στην άκρη των Βαλκανίων, ερέθιζε τη ρομαντική τους διάσταση. Ο Γερμανός ζωγράφος Καρλ Ρότμαν ταξίδεψε εκείνη τη χρονιά από το Μόναχο, με ανάθεση έργου. Την παραγγελία είχε δώσει ο πατέρας του Οθωνα, Λουδοβίκος, βασιλιάς της Βαυαρίας, ανέκαθεν φιλέλλην, και σημαντικός αρωγός του απελευθερωτικού αγώνα.
Μαγνητική η ιστορική ταυτότητα του τόπου, γινόταν μυθική στο βλέμμα των καλλιτεχνών: ιστορίες που ανακατεύονταν με τα αρχαία ερείπια, μια φύση- σκηνικό βουκολικής ευφροσύνης, ναοί ανέγγιχτοι όπως του Επικούρειου Απόλλωνα στις Βάσσες, του Ηφαίστου στην Αθήνα ή τραυματισμένοι αλλά όρθιοι όπως ο Παρθενώνας, ο ίδιος, του Ικτίνου, του Περικλή και του Φειδία, απτός, αυτός, το απόλυτο κριτήριο του κλασικού στον Δυτικό πολιτισμό, όλα εγκυμονούσαν μια ευτοπία της ψευδαίσθησης που υποσχόταν να γίνει διαθέσιμη.

Στα πρώτα χρόνια της Οθωνικής μοναρχίας ήταν φυσικό να δημιουργηθεί μια εικονογραφία των ανδραγαθημάτων του Αγώνα. Αυτό έγινε και με επίσημες αναθέσεις από τον Οθωνα σε ξένους ζωγράφους μετακλητούς. Χρειαζόταν όμως και μια άλλη όψη σ’ εκείνο το εικαστικό απόθεμα. Σ’ αυτήν ανταποκρίθηκε η τοπιογραφία του Ρότμαν.
Ο Ρότμαν ταξίδεψε στην Ελλάδα για να σχεδιάσει 38 τοπιογραφίες (πραγματοποιήθηκαν οι 23) που θέμα τους ήταν η εικόνα του νεαρού βασιλείου ως τόπου-λίκνου, η ταύτιση από τον Ευρωπαίο πολίτη της Ελλάδας με τον μύθο του διαχρονικού κλέους επικαιροποιημένο από τον απελευθερωτικό της αγώνα: ένα μακρύ ιστορικό παρελθόν δικαιωμένο από το ηρωικό παρόν. Τα τοπία επρόκειτο να τοποθετηθούν, δίκην τοιχογραφιών σε δημόσιο, υπαίθριο χώρο, κάτι που τελικά δεν έγινε, για να καταλήξουν σήμερα σε δική τους αίθουσα στη Νέα Πινακοθήκη του Μονάχου. Εκεί τα μελέτησε ο Χρήστου.
Ο καθηγητής Χρύσανθος Χρήστου, ακαδημαϊκός, ασχολείται εδώ και πολλά χρόνια με τη ζωγραφική, μνημειακή και άλλη, των ξένων στην Ελλάδα, από το αρχοντικό Σερπιέρη (Αγροτική Τράπεζα) ίσαμε τις τοιχογραφίες του Πανεπιστημίου και του Μεγάρου Σλήμαν. Το βιβλίο του με τίτλο «Η Ιστορία ως Τοπιογραφία» και υπότιτλο «Τα ελληνικά τοπία του Καρλ Ρότμαν», έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών, 2009, δεν επιβεβαιώνει απλώς το ακατακάθιστο πάθος του ερευνητή, αλλά προπάντων τη δυνατότητά του να δίνει νέες ερμηνείες σε θέματα που μελετήθηκαν εξαντλητικά όπως η τοπιογραφία του Ρότμαν μέσα από εκδόσεις, καταλόγους, εκθέσεις, μονογραφίες. Μας δίνει την ευκαιρία να διαπιστώσουμε τα σημάδια εκείνα που εμποτίζουν ένα τοπίο με ανθρωπολογικά και πολιτισμικά δεδομένα και το δείχνουν σε μια διάσταση που υπερβαίνει την περιηγητική ακρίβεια αλλά διασώζει την ουσία του ιστορικού της βιογραφικού. Το κείμενο διαβάζεται με ευχέρεια όχι μόνο από τον ειδικό αλλά και από τον γενικό αναγνώστη, ενώ η τεράστια εποπτεία της ευρωπαϊκής τέχνης που διαθέτει ο συγγραφέας δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στα συμπεράσματά του.