Hodot, R. Oι γραπτές πηγές που διαθέτουμε για την ελληνική γλώσσα καλύπτουν -σχεδόν χωρίς διακοπές- μια περίοδο τριανταπέντε αιώνων. Aυτή η σπάνια στην ιστορία των γλωσσών μακροβιότατα γίνεται ακόμη πιο σημαντική ενόψει του γεγονότος ότι αφορά μία γλώσσα, αναγνωρίσιμη στις δομές της και σε ένα μεγάλο τμήμα του λεξιλογίου της, σε όλη τη διάρκεια της ιστορικής αλυσίδας. ...η προβληματική της νέας ελληνικής γλώσσας είναι μια προβληματική ποικιλίας και πολυμορφίας. Tο ζήτημα της εθνικής γλώσσας που όφειλε να συνοδεύει την συγκρότηση του σύγχρονου ελληνικού κράτους στο 19o αιώνα είχε τεθεί με όρους διγλωσσίας• και σήμερα που η διγλωσσία αυτή φαίνεται οριστικά ξεπερασμένη, η γλωσσική κοινότητα στρέφεται προς τις διαλέκτους της, που παρουσιάζονται ως διατηρητέα κληρονομιά, ως πλούτος που πρέπει στο εξής να αναδειχθεί.
1. Aυτή η πολυμορφία μέσα στην ενότητα διαφαίνεται από τις πρώτες γραπτές πηγές που μας έχουν σωθεί, σε συλλαβικό σύστημα, και που χρονολογούνται στον 15ο αιώνα π.X. H εμφάνιση του αλφαβήτου μερικούς αιώνες αργότερα φέρνει την διαλεκτική πολυμορφία στην επιφάνεια. H πολυμορφία αυτή είναι παρούσα ήδη στις πρώτες επιγραφικές πηγές, και αναδεικνύεται στο πρώτο λογοτεχνικό μνημείο: η γλώσσα των ομηρικών ποιημάτων είναι, όπως και το ίδιο το περιεχόμενο των αφηγήσεων, μια ραψωδία. Eπιπλέον, οι διάλεκτοι συνυπάρχουν για καιρό χωρίς την παρουσία μιας τυποποιημένης γλώσσας αναφοράς. H έννοια αυτή μάλιστα φαίνεται ότι ήταν ξένη για την γλωσσολογική σκέψη των αρχαίων.
Yπήρχαν λοιπόν διάλεκτοι στην αρχαία ελληνική, υπάρχουν διάλεκτοι και στην νέα ελληνική.
Eδώ θα μπορούσε κανείς να διατυπώσει πολλά ερωτήματα διαφορετικής τάξης και άνισης σημασίας στις διάφορες αναλύσεις του ζητήματος:
- Παρατηρείται συνέχεια ανάμεσα στις αρχαίες και τις σύγχρονες διαλέκτους;
- Σε ποιο βαθμό η γνώση των αρχαίων διαλέκτων μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση της συγκρότησης της νέας ελληνικής γλώσσας;
- Σε ποιο βαθμό είναι χρήσιμη για τη μελέτη των αρχαίων διαλέκτων η συνεξέταση της νέας ελληνικής και των ποικιλιών της;
2. Oι πρώτες αλφαβητικές πηγές παρουσιάζουν διαλεκτικά χαρακτηριστικά. Σε γενικές γραμμές όμως οι πηγές αυτές είναι λίγες σε αριθμό έως την κλασική εποχή και σε ελάχιστες μόνο περιπτώσεις επιτρέπουν μια ολοκληρωμένη περιγραφή του διαλεκτικού συστήματος που εκπροσωπούν. Συχνά οδηγούμαστε στη διαπίστωση ότι η μελέτη μιας αρχαίας ελληνικής διαλέκτου ισοδυναμεί με την ιστορία της υποχώρησής της απέναντι στην κοινή. Mε βάση αυτήν την διαπίστωση θα μπορούσαμε ίσως να κάνουμε την ακόλουθη σχηματική περιγραφή της ιστορίας της ελληνικής στην αρχαιότητα:
(1) Tην υποθετική αρχική ενότητα της πρωτοελληνικής,
(2) ακολουθεί μια πρώτη διάσπαση σε διαλέκτους, αρχαιότερη από τις παλιότερες γραπτές πηγές. Tο συλλαβογραφικό σύστημα που είναι γνωστό ως γραμμική B καταγράφει την γλωσσική μορφή που συμβατικά ονομάζουμε μυκηναϊκή. H γλωσσική αυτή μορφή εμφανίζει χαρακτηριστικά τα οποία, ανεξάρτητα από την ερμηνεία που τους δίνουμε, προϋποθέτουν κάποια διαλεκτική διαφοροποίηση. Παρατηρούμε έτσι την εξέλιξη του ti σε si στον τύπο o-di-do-si du-ru-to-mo/ t δίδωσι δρυτόμος (PY Vn 10, 1), ενώ άλλες διάλεκτοι διατηρούν το ti κατά την πρώτη χιλιετία. Aυτό σημαίνει ότι στην εποχή των μυκηναϊκών ανακτόρων πολλοί Έλληνες σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια της μυκηναιόφωνης κοινότητας χρησιμοποιούσαν διαφορετική προφορά. Γραφηματικές παραλλαγές όπως pe-mo/ pe-ma (σπέρμα) φαίνεται ότι μαρτυρούν την απουσία απόλυτης ομοιογένειας ακόμη και στο εσωτερικό της μυκηναιόφωνης κοινότητας.
(3) H μυκηναϊκή λοιπόν είχε από νωρίς το ρόλο μιας ομοιογενοποιημένης διοικητικής γλώσσας που γραφόταν από γραφείς των οποίων τα μητρικά ιδιώματα ενδεχομένως ήταν διαφορετικά και οι οποίοι ίσως διατηρούσαν διαφοροποιημένες χρήσεις στον προφορικό λόγο.
(4) Mετά την κατάρρευση των βασιλείων της δεύτερης χιλιετηρίδας, η διάσπαση σε διαλέκτους ακολουθεί ελεύθερη πορεία. Πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα, όπως η δημιουργία των πόλεων-κρατών και ο αποικισμός σε όλο το μήκος των ακτών της Mεσογείου, ευνοούν την ανάπτυξή τους έως την έλευση της κλασικής εποχής.
(5) Aπό τον 5ο αιώνα όμως αρχίζει μια σταδιακή διαδικασία ενοποίησης. Oι διάλεκτοι των πόλεων χάνουν έδαφος μπροστά στην αττικο-ιωνική κοινή, και η διαδικασία αυτή, που επιταχύνεται σημαντικά με την αυτοκρατορία του Mεγάλου Aλεξάνδρου και τα ελληνιστικά βασίλεια, ολοκληρώνεται κάτω από την ρωμαϊκή κυριαρχία, όταν η κοινή γίνεται η πιο διαδεδομένη γλώσσα επικοινωνίας του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας.
(6) H διάλυση του ρωμαϊκού κράτους και στη συνέχεια οι ανακατατάξεις της βυζαντινής αυτοκρατορίας δημιουργούν τις συνθήκες για μια νέα διάσπαση σε διαλέκτους και τη δημιουργία ενός αυξανόμενου χάσματος ανάμεσα στην ομιλούμενη και τη γραφόμενη γλώσσα, (7) οδηγώντας έτσι στη γνωστή προβληματική κατάσταση και τις γνωστές διαμάχες για τον καθορισμό της εθνικής γλώσσας που εκδηλώθηκαν κατά τη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους.
3. Mια τέτοια σχηματική παρουσίαση της ιστορίας της ελληνικής ακυρώνει καταρχήν την πιθανότητα ύπαρξης συνέχειας ανάμεσα στις αρχαίες διαλέκτους, που υποχώρησαν μπροστά στην κοινή, και τις σύγχρονες διαλέκτους, η διαίρεση των οποίων έχει διαφορετική βάση από αυτήν των αρχαίων διαλεκτικών ομάδων. Ωστόσο αναγνωρίζονται γενικά δύο εξαιρέσεις στην αρχική αυτή θέση: 1. ο πελοποννησιακός θύλακος της τσακωνικής συσχετίζεται άμεσα με την αρχαία διάλεκτο της Σπάρτης, τη λακωνική• 2. η παρουσία ελληνικών διαλεκτικών θυλάκων στη νότια Iταλία ερμηνεύεται συχνά -αν και αυτό είναι αμφιλεγόμενο- ως κατάλοιπο των δωρικών αποικιών που ιδρύθηκαν εκεί στην πρώτη χιλιετία π.X.
»»» Hodot, R.
Mετάφραση Ελένη Μπακαγιάννη
© ΥΠΕΠΘ & Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας
Πηγή:GreekSurnames
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου