Οθωμανικά διοικητήρια στον ελλαδικό χώρο

Σχεδόν τα μισά από τα οθωμανικά διοικητήρια που χτίστηκαν στις τουρκοκρατούμενες περιοχές του ελλαδικού χώρου, από το 1850 μέχρι και το 1912, "σώζονται" έως σήμερα και τα περισσότερα στεγάζουν δημόσιες λειτουργίες, όπως νομαρχίες ή δικαστήρια.
Συγκεκριμένα, από τα 35 τούρκικα διοικητήρια -γνωστά περισσότερο ως κονάκια- διατηρούνται τα 20, ενώ τα υπόλοιπα έχουν καταστραφεί από διάφορες αιτίες. Ίσως να υπήρχαν και κάποια ακόμη, για τα οποία δεν διασώθηκαν τεκμήρια, με αποτέλεσμα να έχουν περιπέσει, με την πάροδο του χρόνου, στη λήθη.
Την ιστορία των οθωμανικών διοικητηρίων στην Ελλάδα κατέγραψε, έπειτα από έρευνα ο αναπληρωτής καθηγητής του τμήματος Αρχιτεκτονικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), Πάνος Τσολάκης, η δουλειά του οποίου συγκεντρώθηκε σ' έναν τόμο, με τίτλο: "Οθωμανικά διοικητήρια στον ελλαδικό χώρο".

"Η έρευνα κράτησε περίπου δύο χρόνια. Γύρισα όλα τα μέρη της Ελλάδας και συνεργάστηκα με φορείς και τοπικούς ερευνητές. Τα οθωμανικά κτίρια παρουσιάζουν ενδιαφέρον, γιατί κυριαρχούν στις πόλεις, όπου βρίσκονται και αποτελούν μνημεία της αρχιτεκτονικής της συγκεκριμένης εποχής", δήλωσε στο ΑΠΕ - ΜΠΕ ο κ.Τσολάκης.
Σχεδόν όλες οι πόλεις, που αποτελούσαν την περίοδο της τουρκοκρατίας διοικητικές έδρες, απέκτησαν διοικητήρια, όπου στεγάζονταν οι αρχές της οθωμανικής διοίκησης. Ως κέντρα άσκησης της εξουσίας είχαν συνήθως κεντρική θέση στον αστικό ιστό και μέγεθος, όπως και μορφή, που τα έκαναν να ξεχωρίζουν.
Τα παλαιότερα οθωμανικά διοικητήρια χτίστηκαν στην Κρήτη- πέντε τον αριθμό- με πρώτο αυτό των Χανίων, το 1851. Ορισμένα είναι πανομοιότυπα μεταξύ τους, όπως για παράδειγμα της Φλώρινας, της Κοζάνης και της Καστοριάς, από τα οποία διατηρείται μόνο το πρώτο. Χτίζονταν με ειδικές φορολογίες και σε ορισμένες περιπτώσεις -Γιάννενα, Πρέβεζα και Αργυρόκαστρο- με υποχρεωτική εργασία των κατοίκων.
Τα κτίρια αυτά διαθέτουν συνήθως δύο ή τρεις ορόφους και αποτελούν ένα σύνολο κτισμάτων κυρίως εκλεκτικιστικής μορφολογίας. Όσα διοικητήρια διασώζονται έως σήμερα είναι χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα μνημεία και προστατεύονται. Βέβαια, ορισμένα παρουσιάζουν αλλοιωμένα τα μορφολογικά στοιχεία τους, όπως της Καβάλας, της Φλώρινας, της Νεάπολης, της Κρήτης, της Ρόδου και της Αλεξανδρούπολης.
Το κονάκι της Θεσσαλονίκης
Το διοικητήριο της Θεσσαλονίκης χτίστηκε το 1891 και αποτελεί το σημαντικότερο κτίριο της οθωμανικής διοίκησης στον ελλαδικό χώρο. Ο σχεδιασμός και η κατασκευή του ανατέθηκαν στον αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλλι, ο οποίος είχε σπουδάσει στην αρχιτεκτονική σχολή της Ρώμης και εργαζόταν στην Κωνσταντινούπολη ως αρχιτέκτονας του σουλτάνου.
Καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο και είναι ένα τεράστιο κτίριο, ακόμη και για τα σημερινά δεδομένα. "Αφού σκάφτηκε ο χώρος, μπήκαν τα θεμέλια για το διοικητήριο. Περισσότερα από 60.000 αυγά, ρίχτηκαν μαζί με πέτρα και ασβέστη. Αυτό το έκανε ο Ποζέλλι για να σφίξουν τα θεμέλια και να γίνουν απολύτως στερεά, να μην πέφτουν με τίποτα", αναφέρει η εγγονή του αρχιτέκτονα, Ζωρζέττα Ποζέλλι, προσθέτοντας: "όταν τελείωσε ήταν πολύ ωραίο. Οι Τούρκοι ενθουσιάστηκαν και του άφησαν εν λευκώ να το επιπλώσει και να το διακοσμήσει. Και αυτός έφερε ό,τι καλύτερο από παντού".
Μετά την απελευθέρωση, το 1912, εκεί στεγάστηκαν οι υπηρεσίες της Ελληνικής διοίκησης και στη συνέχεια η νομαρχία Θεσσαλονίκης. Η πυρκαγιά του 1917 έφτασε μέχρι τις παρυφές του κτιρίου. Το 1954 προστέθηκε ένας ακόμη όροφος και στεγάστηκε το νεοϊδρυθέν υπουργείο Βορείου Ελλάδος, το μετέπειτα υπουργείο Μακεδονίας - Θράκης.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Αναστασίας Καρυπίδου)