Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση: Πέρα από τα αναλυτικά προγράμματα

Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να αναλάβουν νέους ρόλους και νέες αρμοδιότητες. Δεν μπορούν, πλέον, να περιορίζονται στην τυπική διεκπεραίωση της διδασκαλίας


Γιώργος Μαυρογιώργος*

Από τις ανακοινώσεις και τα ρεπορτάζ, παρακολουθούμε, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τις μεταρρυθμιστικές αλλαγές που ετοιμάζονται στα αναλυτικά προγράμματα στην Κύπρο. Το ενδιαφέρον προκύπτει κι από το περιεχόμενο των αλλαγών και από τη διαδικασία που έχει ανακοινωθεί. Οι σημαντικές αλλαγές στα αναλυτικά προγράμματα είναι προφανές ότι προσφέρονται προνομιακά για να συνδυαστούν με όλες τις ευρύτερες παραμέτρους μιας ριζοσπαστικής προοδευτικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης (βασική εκπαίδευση εκπαιδευτικών, εισαγωγική/περιοδική επιμόρφωση, αξιολόγηση, εισαγωγικές εξετάσεις, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΚΕΕΑ, κ.ά.).
Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους, οι εκπαιδευτικοί καλούνται, από καιρού εις καιρόν, να εφαρμόζουν αλλαγές στα αναλυτικά προγράμματα, τα σχολικά βιβλία, τις εξετάσεις, τη διδακτική μεθοδολογία, τη χρήση της τεχνολογίας στη διδασκαλία κ.ά. Συνήθως είναι ανέτοιμοι μπροστά στις αλλαγές. Αυτό διαιωνίζεται με το να διαμορφώνουμε πολιτικές υποστήριξης των εκπαιδευτικών με όρους άμεσης αντιστοιχίας προς το δοσμένο κάθε φορά σχολείο (με τα προτεινόμενα κάθε φορά αναλυτικά προγράμματα) και όχι με το σχολείο που διαρκώς αλλάζει.
Είναι καιρός να ετοιμάζουμε έναν εκπαιδευτικό θεωρητικά, επιστημονικά, παιδαγωγικά και κοινωνιολογικά ευαισθητοποιημένο ώστε με γνώση, κατανόηση και φαντασία να εργάζεται σε ένα σχολείο που διαρκώς αλλάζει... Όσο αυτό δεν το καταφέρουμε, θα ετοιμάζουμε εκπαιδευτικούς ανέτοιμους μπροστά σε επικείμενες, κάθε φορά, αλλαγές.
Με άλλα λόγια το πεδίο της όποιας εκπαιδευτικής πολιτικής αλλαγών εμπεριέχει ως δομικές και αλληλένδετες παραμέτρους, το σχολείο και τον εκπαιδευτικό. Το σχολείο που διαρκώς αλλάζει προϋποθέτει και αντίστοιχο επαναπροσδιορισμό της εργασίας των εκπαιδευτικών. Το σχολείο, πάντως, είναι η εστία και το κέντρο των εκπαιδευτικών αλλαγών. Ανεξάρτητα από τις αφετηρίες που υιοθετεί κανείς, οι ενδείξεις που υπάρχουν δείχνουν ότι οι εκπαιδευτικοί ευνοούνται στην επαγγελματική τους ανάπτυξη κυρίως από την ποιότητα του σχολείου στο οποίο εργάζονται. Αυτό έχει τις προεκτάσεις του στο είδος εκπαιδευτικής διαδικασίας που προσφέρεται στους μαθητές/τριες.
Με βάση τα παραπάνω, μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν μπορεί παρά να έχει ως κεντρικό άξονα τους μαθητές/τριες στο σχολείο, τους εκπαιδευτικούς και τη σχέση του σχολείου με την κοινωνία, με πεδίο διαπραγμάτευσης τη διαμόρφωση δημοκρατικής εκπαιδευτικής ατζέντας για το σχολείο. Το σχολείο, με ό,τι ιστορικά έχει συντελεσθεί, με ό,τι συντελείται στο παρόν και με ό,τι προδιαγράφεται ως εξέλιξη για το μέλλον.
Ο τελικός και μακροπρόθεσμος στόχος μιας προοδευτικής ριζοσπαστικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης δεν είναι τόσο η προώθηση και η υποστήριξη μιας συγκεκριμένης αλλαγής ή ενός εκπαιδευτικού μέτρου, όσο η ανάπτυξη θεσμικών και δομικών προϋποθέσεων και η προώθηση επαγγελματικών νοοτροπιών που κάνουν τη συνεχή αλλαγή των όρων διδασκαλίας - μάθησης - συνεργασίας αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής σχολικής εργασίας. Μακροπρόθεσμος στόχος της είναι η αλλαγή του σχολείου και η προώθηση επαγγελματικού καινοτομικού ήθους που να παρακινεί το σύνολο των φορέων σε συλλογικές μορφές διαρκούς πρωτοβουλίας για σχολική επιτυχία, κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία. Η άσκηση του έργου των εκπαιδευτικών είναι ανοιχτή σε διλήμματα, αντιφάσεις και συγκρούσεις και απαιτεί αποφάσεις και κρίσεις σε ένα πλαίσιο αναπόφευκτης αβεβαιότητας.
Το σχολείο έχει γίνει πιο δημοκρατικό, πιο ανοιχτό και πιο μαζικό με αποτέλεσμα η εργασία των εκπαιδευτικών να γίνεται πιο απαιτητική. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να αναλάβουν νέους ρόλους και νέες αρμοδιότητες. Δεν μπορούν, πλέον, να περιορίζονται στην τυπική διεκπεραίωση της διδασκαλίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι το διδακτικό τους έργο είναι δευτερεύουσας σημασίας. Αντίθετα, αυτό το έργο καλούνται να το εμπλουτίζουν συστηματικά, ενσωματώνοντας στη διδασκαλία παιδαγωγικές και διδακτικές αρχές που απορρέουν από:
*την ταχύτητα παλαίωσης της γνώσης (:διδασκαλία του θεμελιώδους και του «παραδειγματικού»)
*τον άτυπο επαγγελματικό προσανατολισμό (:έμφαση στην προσωπική και κοινωνική χρήση της γνώσης)
*την αναγνώριση, το σεβασμό και την αξιοποίηση του λάθους (:η θέση του λάθους στην ιστορία της επιστήμης)
*το συνδυασμό μεθόδου και γνώσης (τη σύνδεση του «τι» και του «πώς»)
*την εμφανή και κριτική διαπραγμάτευση του νοήματος αυτών που γίνονται στην τάξη και αυτών που δεν γίνονται
*την άμβλυνση πρακτικών επιτήρησης και «αστυνόμευσης»
*την επανεξέταση όρων και συνθηκών «ομηρίας» στη σχέση με την έκταση της διδακτέας ύλης των αναλυτικών προγραμμάτων και του εκπαιδευτικού υλικού
*τη θεμελίωση των μεθοδολογικών επιλογών διδασκαλίας και από το αντικείμενο διδασκαλίας
*την πλαισίωση των διδακτικών επιλογών με όρους που απορρέουν από την κοινωνική «τοπογραφία» της τάξης των μαθητών/τριών που διδάσκουμε
*την αποσύνδεση που έχει συντελεστεί ανάμεσα στις σπουδές και την εργασία.
Η επιλογή για αλλαγή στο ήθος του σχολείου αναδεικνύει προτεραιότητες για μια άλλη παιδαγωγική: την παιδαγωγική της αισιοδοξίας, την παιδαγωγική της άμβλυνσης των διάφορων μορφών διάκρισης, την παιδαγωγική του τακτ, του σεβασμού και της αναγνώρισης του άλλου, την παιδαγωγική της μέριμνας, της έγνοιας, της φροντίδας και της αλληλεγγύης, την παιδαγωγική της θετικής αξιολόγησης και της θετικής διάκρισης. Όλα αυτά προϋποθέτουν την αποδόμηση της ρουτίνας του αυτονόητου και του δοσμένου. Σ΄ αυτό το πεδίο ο εκπαιδευτικός - παιδαγωγός καλείται να ενσωματώνει, στα τυπικά και συμβατικά αναλυτικά προγράμματα, εμπειρίες αγωγής ελεύθερου χρόνου, αγωγής υγείας, αγωγής περιβάλλοντος, αγωγής κατανάλωσης, αγωγής ειρήνης και κοινωνικής αλληλεγγύης, αγωγής επικοινωνίας και συνεργασίας, σεβασμού και αποδοχής του άλλου, αγωγής αυτογνωσίας και αυτοεκτίμησης, κ.ά. Μια τέτοια πολιτική επιλογή εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης χρειάζεται, ανάμεσα σε άλλα, χρόνο και συστηματική καθημερινή υποστήριξη. Γι΄ αυτό, μια τέτοια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση «βαδίζει αργά», εκτός κι αν την επιβάλει η κοινωνική δυναμική...
Πηγή: Πολίτης