Φωτογραφίζοντας τον πόλεμο της Κριμαίας

ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ | Κυριακή 22 Αυγούστου 1999

Ο πόλεμος της Κριμαίας (1853-1856) λέγεται ότι ήταν ο πιο αιματηρός στην ιστορία της ανθρωπότητας την περίοδο ανάμεσα στο Βατερλό και στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο δεν έχει το συναισθηματικό βάρος που άλλες πολεμικές συγκρούσεις φέρουν, παρά το γεγονός ότι χάθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες ζωές. Η φρικιαστική αγριότητα του πολέμου είχε σοκάρει όσους είχαν την πικρή τύχη να είναι αυτόπτες μάρτυρες• η κοινή γνώμη πάντως στην Ευρώπη υπέμεινε τον θάνατο υπό το κράτος του ιδεαλιστικού πατριωτισμού. Η Κριμαία όμως, στο σώμα της οποίας συγκρούστηκαν Ρώσοι, Βρετανοί, Γάλλοι, Σαρδηνοί και Τούρκοι για τον έλεγχο της Μεσογείου, της Κωνσταντινούπολης και του Ινδικού Ωκεανού, ανέδειξε τη Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ. Ηταν το νέο πρότυπο της γυναίκας στην καρδιά της βικτωριανής περιόδου, προπομπός της χειραφετημένης γυναίκας που αναδύθηκε το 1914 λόγω του άλλου (μεγάλου) πολέμου.

Κατά μια άλλη έννοια, ο πόλεμος της Κριμαίας έκρινε τα νέα όπλα της εποχής, επιτάχυνε την ιατρική έρευνα για την αντιμετώπιση μεγάλων επιδημιών και κυρίως μέσα από τη σύγκρουση Βρετανίας και Ρωσίας διαιώνισε την αντιπαλότητα (πιο πολύ όμως την αδυναμία κατανόησης) ανάμεσα στον Ευρωπαίο της Δύσης και στον Ευρωπαίο της Ανατολής. Η Κριμαία λίγα χρόνια πριν από τον αμερικανικό εμφύλιο είναι ένας από τους τελευταίους πολέμους που διεξήχθη με παραδοσιακό τρόπο (ακόμη και με σώμα με σώμα μάχες) αλλά και ένας από τους πρώτους της νέας εποχής.
Σε αυτό το μεταίχμιο, η βρετανή συγγραφέας Μπέριλ Μπέινμπριτζ (Λίβερπουλ, 1936) ξετυλίγει τη ζωή του νεαρού κυρίου Τζώρτζυ. Πρόκειται για ένα συναισθηματικά αποστασιοποιημένο μυθιστόρημα το οποίο όμως παρά τις 200 σελίδες του πλάθει ακέραιους χαρακτήρες. Είναι ένα αντιβικτωριανό αφήγημα που αποφεύγει τις πλούσιες πτυχές και καταφεύγει στη μέθοδο των φωτογραφικών ενσταντανέ (την εποχή όπου η φωτογραφία ως εφεύρεση συνέπαιρνε το κοινό). Οι τρεις αφηγητές, ο καθένας από τους οποίους διατηρεί μια ξεχωριστή σχέση με τον μυστηριακό, ερωτικό και γήινο ταυτόχρονα μάστερ Τζώρτζυ, είναι τρεις ιδανικοί χαρακτήρες του 19ου αιώνα, ιδωμένοι από την ώριμη σκοπιά του 2000. Η Μπέινμπριτζ, αγαπητή και αναγνωρισμένη συγγραφέας στον αγγλόφωνο κόσμο, γράφει συχνά μυθιστορήματα εποχής χωρίς ίχνος ακαδημαϊσμού. Αποτινάσσει τη χρυσόσκονη του παρελθόντος, παραμερίζει την αυλαία και κρυφοκοιτάζει τους ανθρώπους στις ιδιωτικές στιγμές τους, όπως φανταζόμαστε ότι θα τις έζησαν. Προτού συμβεί ο διεθνής θόρυβος με τον Τιτανικό, είχε κυκλοφορήσει το Every Man for Himself, μια ακριβής ανατομία της ψυχής στην αυγή του 20ού αιώνα. Μαζί της στον Νεαρό κύριο Τζώρτζυ κατανοούμε καλύτερα τον άνθρωπο του 19ου αιώνα χωρίς προκαταλήψεις και ιδεολογικές κατασκευές.