Η αρχή της λύτρωσης των «λευκών σκλάβων»

Οι αιματηρές κινητοποιήσεις στον θεσσαλικό κάμπο σηματοδοτούν την απελευθέρωση του αγροτικού κόσμου από τον ζυγό των τσιφλικάδων

Συμπληρώνεται ακριβώς ένας αιώνας από τον θρυλικό ξεσηκωμό των αγροτών στον θεσσαλικό κάμπο στις 6 Μαρτίου (19 με το νέο ημερολόγιο) 1910. Η εξέγερση του Κιλελέρ, όπως έχει περάσει στην ιστορία, και τα όσα ακολούθησαν με τη διανομή των τσιφλικιών, αποτελούν τομή στον μετασχηματισμό της Ελλάδας τον 20ό αιώνα.
Η «επανάσταση» των κολίγων, με τους 12 νεκρούς και τους δεκάδες τραυματίες, σηματοδοτεί την απελευθέρωση του αγροτικού κόσμου από τον ζυγό των τσιφλικάδων. Εως τότε οι γαιοκτήμονες εμφανίζονταν ανίκητοι και αδιασάλευτη η κοινωνική δομή της χώρας.
Εκείνα τα συνταρακτικά γεγονότα για το πανελλήνιο 100 χρόνια μετά δεν έχουν μετατραπεί σε μουσειακό αντικείμενο, ούτε τα σκεπάζει η στάχτη. Σαν «αναμμένα κάρβουνα» λειτούργησαν στους πολύμορφους αγροτικούς αγώνες από τότε έως σήμερα. Και όχι μόνο. Αλλά και ευρύτερα όπως τα τραγούδησε από τη δεκαετία του 1970 ο Δ. Σαββόπουλος: «Πυρκαγιά, πυρκαγιά/ μες στο μυαλό μου πυρκαγιά/ πυρκαγιά στη Θεσσαλία/ και στα δώδεκα χωριά...»
Ξέσπασμα
Η εξέγερση της 6 Μαρτίου ήταν το αποκορύφωμα των κινητοποιήσεων, που είχαν προηγηθεί. Δεν ήταν απλώς ένα ξέσπασμα, αλλά οργανωμένη κινητοποίηση. Οι αγρότες ήταν έτοιμοι να προσέλθουν στα συλλαλητήρια ένοπλοι. Αλλά οι επικεφαλής του κινήματος και οι δήμαρχοι της περιοχής επέβαλαν να μην είναι οπλισμένοι.

Κατά μήκος της γραμμής Βόλου-Λάρισας θα εξελιχθεί η πρώτη φάση της εξέγερσης. Το πρωινό τρένο εκείνου του Σαββάτου, που μεταφέρει στρατό και χωροφύλακες για την ενίσχυση των δυνάμεων στη Λάρισα, θα πραγματοποιήσει ένα δρομολόγιο θανάτου.
Οι κυβερνητικές εντολές ήταν να μη διακοπεί η σιδηροδρομική συγκοινωνία και να διατηρηθεί η τάξη «πάση θυσία» ( μαρτυρία του νομάρχη Λάρισας Π. Αργυρόπουλου, που εκτέλεσε και την εντολή).
Στον σταθμό του Κιλελέρ λίγες εκατοντάδες αγρότες θα επιχειρήσουν να επιβιβαστούν χωρίς εισιτήριο για να πάνε στο συλλαλητήριο της Λάρισας. Θα σημειωθούν τα πρώτα επεισόδια. Λίγο πιο κάτω, σε απόσταση 800 μέτρων, θα επαναληφθούν οι ίδιες σκηνές με περισσότερους αγρότες. Οι στρατιωτικές δυνάμεις θ΄ ανοίξουν πυρ και θα χυθεί το πρώτο αίμα (2 ή 4 νεκροί και 15 τραυματίες).
Καθώς το τρένο συνεχίζει την πορεία του στον σταθμό Τσουλάρ (Μελία), τα επεισόδια παίρνουν μεγαλύτερη έκταση. Αλλοι δύο αγρότες θα πέσουν νεκροί, ενώ άλλοι 15 θα τραυματισθούν.
Οταν οι διαδηλωτές στη Λάρισα πληροφορούνται τα γεγονότα στο Κιλελέρ και το Τσουλάρ αλλά την απαγόρευση εισόδου στην πόλη άλλων αγροτών από την πύλη Φαρσάλων, χιλιάδες θα σπεύσουν εκεί.
Τότε ακριβώς διαδραματίζεται η δεύτερη φάση της εξέγερσης. Ιππικό, στρατός και χωροφύλακες συγκρούονται με τους αγρότες, που αντιστέκονται άοπλοι, χρησιμοποιώντας πέτρες και ξύλα. Για δύο ώρες η ευρύτερη περιοχή, έως την κεντρική πλατεία της Λάρισας, φαντάζει σαν πεδίο μάχης. Τα θύματα θα ήταν πολλά, αλλά οι στρατιώτες απέφευγαν να χτυπήσουν στο «ψαχνό». Ετσι, ο απολογισμός ήταν δύο αγρότες νεκροί και αρκετοί τραυματίες.
Γύρω στις 3 μ.μ. οι Αρχές αναγκάστηκαν να επιτρέψουν, τελικά, τη συγκρότηση του συλλαλητηρίου στην πλατεία, με τον όρο να διεξαχθεί «εν άκρα τάξει» και χωρίς μαύρες σημαίες!
ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ - ΣΚΗΝΕΣ ΤΡΟΜΟΥ ΣΤΑ ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΑ
«Αι σφαίραι διασχίζουν τον αέραν...»
Οι δύο πιο σημαντικές πηγές για την εξέγερση του Κιλελέρ είναι τα ρεπορτάζ των εφημερίδων «Θεσσαλία» και «Πανθεσσαλική». Από την πρώτη αντιγράφουμε αποσπάσματα για τα γεγονότα της ημέρας, αφού η επαφή με τις πηγές είναι ο καλύτερος τρόπος για την κατανόηση της ιστορίας:
«...Από 9ης π.μ. ήρξαντο οι χωρικοί προσερχόμενοι, συσσωματωμένοι εις μεγάλας ομάδας, πεζοί και έφιπποι, με ερυθράς και μαύρας σημαίας, μεταξύ των οποίων, κάπου-κάπου, διεκρίνετο και καμμιά γαλανόλευκος. Τα εθνικά μας χρώματα δεν είχον θέσιν, βεβαίως, εις την συνάθροισιν που την διείπεν η ερυθρά αγανάκτησις και η μαυρίλα της απελπισίας και της φρικώδους καταπτώσεως εις ην ευρίσκονται οι γεωργικοί πληθυσμοί.
Οι προσερχόμενοι διέσχιζον τας οδούς της πόλεως ζητωκραυγάζοντες υπέρ της απελευθερώσεως των και της απαλλοτριώσεως της Θεσσαλικής γης...
Ζητωκραυγάζοντες και επευφημούμενοι, προχωρούν εις την πλατείαν εν πλήρη τάξει...
Ενώ όμως μέχρι της στιγμής ταύτης άκρα ησυχία επεκράτει , απαισία διάδοσις ήλθε να ενσπείρει την κατάπληξιν του συγκεντρωθέντος κόσμου...»
Ο ρεπόρτερ αναφέρεται στο αιματοκύλισμα του Κιλελέρ και του Τσουλάρ, το οποίο περιγράφει αναλυτικά. Σε συνέχεια γράφει για το ιππικό, που εμπόδιζε τους αγρότες των Φαρσάλων να μπουν στη Λάρισα.
«Τότε όλος εκείνος ο όγκος ορμά, τρέχων εις την Πύλην των Φαρσάλων, όπως απελευθερώση τους χωρικούς και τους παραλάβη μαζί του... (Εκεί) ίλη ιππικού υπό τον Φ. Πηχεών, εμποδίζει με προτεταμένα και γεμισμένα όπλα τους εκ Νεμπεγλέρ (Nίκαια) χωρικούς να εισέλθουν, καίτοι ήσαν άοπλοι.
Πανδαιμόνιο
Εν τω μεταξύ καταφθάνουν και οι εντός της πόλεως, οίτινες εκ των νώτων καταλαμβάνοντες τους ιππείς, ορμούν να διασπάσουν την γραμμήν. Επικρατεί πανδαιμόνιον. Ο διοικητής της ίλης διατάσσει τους ιππείς να ξιφουλκήσουν και να επελάσουν...
Τι εγένετο την στιγμήν εκείνην είναι απερίγραπτον. Αι σφαίραι διασχίζουν τον αέρα, οι χωρικοί τρέχουν τήδε κακείσε (εδώ κι εκεί), αναζητούντες πέτρες και ξύλα δια να αμυνθούν. Τέλος, κατόπιν αγρίας πάλης, διασπάται η γραμμή των ιππέων και οι χωρικοί τελείως εξαγριωμένοι εισέρχονται εις την πόλιν, αφήσαντες επί του πεδίου της μάχης τον Α. Μπατάλαν και θανασίμως τραυματισθέντα άλλον ένα...»
Η μάχη δεν είχε, όμως, τελειώσει ακόμη. Καθώς οι αγρότες σπεύδουν προς την πλατεία για να ενωθούν με τους άλλους «το ιππικόν κάμνει νέα επέλασιν δια να τους εμποδίσει. Οι χωρικοί, εξαγριωθέντες πλέον, την υποδέχονται δια λιθοβολισμού.
Φωναί, κακόν, πανδαιμόνιον. Τη στιγμήν αυτήν τραυματίζονται πολλοί...
Οι χωρικοί προχωρούν... αλαλάζοντες, θραύουν υαλοπίνακας και εισορμούν εις την πλατείαν Θέμιδος, ζητωκραυγάζοντες υπέρ της ελευθερίας και του δικαίου των. Το ιππικόν επελαύνει πάλιν κατά του αόπλου λαού και προσπαθεί να το διαλύση, αλλά ούτος δια πυκνού λιθοβολισμού, αμύνεται σθεναρά. Γενικός αναβρασμός και έξαψις επικρατεί. Η πόλις στρατοκρατείται και διατελεί εν τρομοκρατία. Τα καταστήματα όλα είμαι κλειστά, οι δε πλείστοι των κατοίκων έσπευσαν να κλεισθούν εις τας οικίας των...»
Οι νεκροί και οι τραυματίες στις μάχες
Η επίσημη εκδοχή
Ο αριθμός των νεκρών στην εξέγερση δεν είναι γνωστός. Αλλωστε καμιά έρευνα ποτέ δεν έγινε. Ο πρωθυπουργός Στέφανος Δραγούμης μετά το αιματοκύλισμα έκανε λόγο στη Βουλή για 5 νεκρούς. Η εφημερίδα «Πατρίς» με φιλοτσιφλικάδικες διαθέσεις γράφει για 8.
Τραγικός απολογισμός
Από τις περιγραφές όσων πήραν μέρος στους τέσσερις τόπους όπου χύθηκε αίμα (Κιλελέρ, Τσουλάρ, Πύλη Φαρσάλων και Λάρισα) προκύπτει ότι οι νεκροί, με τον θάνατο αργότερα τραυματιών, ήταν 12 -ίσως περισσότεροι και από 18, ενώ οι τραυματίες ξεπερνούσαν τους 50.
Τα γνωστά ονόματα
Τα ονόματα των νεκρών αγροτών της εξέγερσης σπανίως αναφέρονται. Τα γνωστά και διασταυρωμένα είναι μόλις τέσσερα (Αντώνης Δημητρίου και Στέφανος Ακριβούσης ή Ευαγγέλου στο Κιλελέρ, Αθανάσιος Μπουκουβάλας ή Σαρτζελαριώτης στο Τσουλάρ και Αποστόλης Μπατάλας στην Πύλη Φαρσάλων).
Το συλλαλητήριο της Λάρισας
Μετά το αιματοκύλισμα στο Κιλελέρ, το Τσουλάρ, την Πύλη Φαρσάλων και την πόλη της Λάρισας οι αγρότες πραγματοποίησαν ειρηνικά το συλλαλητήριο τους στην πλατεία Θέμιδος. Με ψήφισμα που ενέκριναν και έστειλαν στη Βουλή και την κυβέρνηση ζητούσαν: 1) την άμεση ψήφιση νόμου για την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών και τη διανομή τους, 2) την οικονομική ενίσχυση του Γεωργικού Ταμείου μέσω του οποίου θα γινόταν η εξαγορά των τσιφλικιών, 3) εκφράζανε βαθιά θλίψη και οδύνη για την «άδικον επίθεσιν κατά του φιλησύχου και νομοταγούς λαού», θύματα της οποίας «υπήρξαν άοπλοι και αθώοι λευκοί σκλάβοι της Θεσσαλίας».
Πανελλήνια αλληλεγγύη
Κίνημα συμπαράστασης και αλληλεγγύης υψώθηκε σ΄ όλη τη χώρα μετά το αιματοκύλισμα των αγροτών. Μεγάλο εργατοϋπαλληλικό συλλαλητήριο συγκροτήθηκε την επομένη στον Βόλο, ενώ οργισμένες συγκεντρώσεις αγροτών έγιναν σε πολλά χωριά. Ο «πρωθυπουργός του αίματος», όπως χαρακτηρίστηκε τότε ο Στ. Δραγούμης, η κυβέρνηση και ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος προσπάθησαν με τρομοκρατία και διώξεις να σταματήσουν τη συνέχιση των αγροτικών αγώνων. Παράλληλα συγκρότησαν επιτροπή για «μελέτη του αγροτικού». Οι ηγέτες του αγροτικού κινήματος κινήθηκαν προς κατευνασμό των πνευμάτων. Αλλά πολύ γρήγορα θα ξεκινήσει νέος κύκλος αγώνων...
Ο θεσσαλικός κάμπος «βράζει»
Η ΑΦΕΤΗΡΙΑ: Τον Σεπτέμβριο του 1909 θα ακουσθούν οι πρώτοι συγχρονισμένοι βρυχηθμοί των «λευκών σκλάβων». Από τις αρχές του αιώνα, άλλωστε, η Θεσσαλία κοχλάζει. Η δολοφονία του Μαρίνου Αντύπα (1907) σηματοδοτεί την επικείμενη έκρηξη. Καθώς οι προσδοκίες για λύση του αγροτικού προβλήματος, που έφερε το «Κίνημα στο Γουδί», αρχίζουν να εξανεμίζονται, το πρώτο μεγάλο συλλαλητήριο γίνεται στην Καρδίτσα το 1909. Μια εφημερίδα της πόλης (Θεσσαλιώτις) αποτυπώνει εμβληματικά την κατάσταση: «Ενας νεκρός κόσμος ανέστη χθες (16 Σεπτεμβρίου), ο κόσμος των σκλάβων! Ηκούσατε το ολύμπιον και παντοδύναμον ΘΕΛΩ. Εμπρός! » Τα αδιαπραγμάτευτα αιτήματα (απαλλοτρίωση τσιφλικιών και διανομή στους καλλιεργητές) διαμορφώνονται σε συσκέψεις τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς.
Η ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ: Το 1910 ξεκινά με πρωτοφανή ένταση και δυναμισμό. Στις 20 Ιανουαρίου στην Καρδίτσα γίνεται το πιο μεγαλειώδες έως τότε συλλαλητήριο. Η αγροτιά οργανώνεται σ΄ ευρύτερη κλίμακα και αποφασίζεται η σύγκληση Πανθεσσαλικού Συνεδρίου. Η 7η Φεβρουαρίου μπορεί να θεωρηθεί ως η πιο μεγάλη μέρα προς την εξέγερση. Συγκροτούνται πάνδημα συλλαλητήρια σ΄ όλες τις πόλεις του θεσσαλικού κάμπου. Δημιουργείται αντιπροσωπευτική Πανθεσσαλική Επιτροπή Αγώνα. Τα μέλη της, απογοητευμένα από τις αοριστολογίες του αθηναϊκού κράτους, κλιμακώνουν τον αγροτικό αγώνα με τοπικά και πανθεσσαλικό συλλαλητήριο στη Λάρισα.
ΣΤΗΝ ΕΥΘΕΙΑ: Στις 27 Φεβρουαρίου οι αγρότες διαδηλώνουν δυναμικά στα Φάρσαλα, τον Τίρναβο, την Αγιά κι αλλού.
Η Καρδίτσα γνωρίζει τη μεγαλοπρεπέστερη συγκέντρωση (το πλήθος υπολογίζεται σε 8-12.000, ενώ πολλοί συμμετέχουν με τους γκράδες τους!) Στη σιδηροδρομική γραμμή, όπου έσπευσαν πλήθη, για να σταματήσουν το τρένο από τον Βόλο, σημειώνονται τα πρώτα βίαια επεισόδια. Εκεί πέφτει ο πρώτος νεκρός (πρόκειται για τον Χρ. Σάλτα από το Ανώγειο, που χτυπήθηκε από χωροφύλακα). Η συνέχεια έχει προδιαγραφεί: είτε θα προωθούνταν ο νόμος για τις απαλλοτριώσεις είτε θα επέρχονταν η σύγκρουση. Η κυβέρνηση Δραγούμη, δέσμια των μεγαλοτσιφλικάδων, ετοιμάστηκε για το δεύτερο, ενώ η σημαία του αγώνα μεταφερόταν από την Καρδίτσα στη Λάρισα για το πανθεσσαλικό συλλαλητήριο στις 6 Μαρτίου.
Πηγή: Έθνος (ΤΑΚΗΣ ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ)