Πιστεύει ότι η τέχνη είναι το μεγάλο όπλο της χώρας η οποία πρέπει να αντεπιτεθεί με τον σύγχρονο πολιτισμό της Το πρώτο πληθυντικό με το δεύτερο μπερδεύονται συχνά όταν μιλάει ο Κώστας Γαβράς για την Ελλάδα. Λέει για παράδειγμα άλλοτε «να προσπαθήσουμε» και άλλοτε «να προσπαθήσετε». Ο διχασμός, για έναν άνθρωπο που ζει πάνω από μισόν αιώνα στο Παρίσι, είναι αναπόφευκτος. Πρωί Σαββάτου, πριν από δύο εβδομάδες, στην οδό Saint Jacques, στο Quartier Latin, στο σπίτι του σκηνοθέτη, κυριαρχούσε μια οικογενειακή θαλπωρή. Παρά τις ενστάσεις του ότι ζει σαν εργένης -η σύζυγός του Μισέλ ήταν με τα εγγόνια τους στα χιόνια- μοσχομύριζε η σούπα που είχε ετοιμάσει για τον ασθενή γιο του, Ρομάν. Ο 28χρονος δημοφιλής ήδη κινηματογραφιστής (με διακεκριμένη καριέρα στον χώρο του βιντεοκλίπ και της διαφήμισης) αναλάμβανε από ένα περαστικό κρυολόγημα.
«Για το γεύμα μας θα διαλέξουμε ό,τι θέλουμε από τον Ιταλό», μου πρότεινε ο Κώστας Γαβράς και βγήκαμε παρέα στη γειτονιά. Ο Ugo, όπως επιγράφεται το μικρό, ατμοσφαιρικό, παντοπωλείο, μια μινι ντελικατέσεν με επιλεγμένες ιταλικές λιχουδιές, ήταν... δοκιμασία. Περιοριστήκαμε, με δυσκολία, σε τέσσερα πιάτα. Βοήθησε και το γεγονός ότι ήταν 12.30 το μεσημέρι και κανείς δεν πεινούσε ιδιαίτερα.
Μεταφερόμαστε στο λουσμένο στο φως, ευρύχωρο καθιστικό της οικογένειας Γαβρά, που βλέπει σε μια χαρακτηριστική παριζιάνικη εσωτερική αυλή. «Ηθελα να συζητήσουμε για την εικόνα της Ελλάδας αυτόν τον καιρό...», λέω μπροστά στο στρωμένο τραπέζι. «Τρομερή», με διακόπτει πριν προλάβω να ολοκληρώσω την ερώτηση «Οι εφημερίδες είναι γεμάτες από άρθρα και κείμενα αυτόν τον καιρό. Γίνεται όμως και κάτι καλό παράλληλα. Εχουν αρχίσει να σχολιάζουν ότι αναξιόπιστοι δεν είναι μόνον οι Ελληνες. Αλλά τις πρώτες εβδομάδες ντρεπόταν κανείς να βγει έξω. Με είχαν καλέσει στο ραδιόφωνο να μιλήσω για την Γαλλική Ταινιοθήκη (σ.σ.: είναι πρόεδρός της) και συνεχώς με ρωτούσαν για την Ελλάδα».
- Τι απαντούσατε;
- Οτι περνάμε πολύ κακές στιγμές, ότι ο λαός θα υποφέρει πολύ, αλλά πιστεύω ότι όπως έγινε στους Ολυμπιακούς Αγώνες όπου όλος ο κόσμος προεξοφλούσε ότι θα αποτύχουμε κι εμείς τα καταφέραμε, γιατί ο καθένας συμμετείχε με τον τρόπο του και τις δυνάμεις του, έτσι θα γίνει και τώρα. Δεν είναι μόνον οι Ελληνες υπεύθυνοι σε αυτήν την ιστορία. Ολοι ήξεραν και ο Μπαρόζο ήξερε. Ομως, σε γενικές γραμμές, η εικόνα είναι πολύ κακή. Ο ίδιος ο Παπανδρέου έχει κάνει πολύ καλή εντύπωση. Γράφουν ότι βρέθηκε σε μια κατάσταση που δεν την περίμενε καθόλου και προσπαθεί να κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να τη χειριστεί. Τον δέχτηκαν εδώ ως άνθρωπο αξίας και ισότιμα. Τον ξέρω λίγο τον κ. Παπανδρέου και νομίζω ότι τον καταλαβαίνω. Οταν επιστρέφουμε οι Ελληνες από το εξωτερικό έχουμε μάθει έναν άλλον τρόπο να ζούμε και να αντιδρούμε στις καταστάσεις. Εχουμε ένα πρόβλημα: δεν είμαστε αφομοιωμένοι στον ελληνικό τρόπο ζωής. Να απαντάμε, να μιλάμε με τους άλλους, με έναν κοινό κώδικα επικοινωνίας και συμπεριφοράς.
Για τις απεργιακές κινητοποιήσεις που προκαλούν τα οικονομικά μέτρα, η κρίση του Κώστα Γαβρά είναι ψύχραιμη: «Τα συνδικάτα πρέπει να είναι εντελώς ελεύθερα, πιστεύω, σε μια κοινωνία γιατί διαφορετικά γίνεται «σοβιετικό» το μοντέλο. Είδα δύο πράγματα που με ενδιέφεραν σε ελληνικό ρεπορτάζ: κάποιον που έλεγε, «μα εμείς δεν φταίμε για ό,τι συμβαίνει, εγώ δεν έκλεψα κανέναν, δεν είναι δικό μου το λάθος, γιατί να πληρώσω;». Και τον άλλον που υποστήριζε πως «έχουμε ένα πρόβλημα, πρέπει να το λύσουμε όλοι μαζί». Η Ελλάδα είναι ανάμεσα στα δυο. Πιστεύω όμως ότι θα πρέπει να ενωθούν οι δύο πλευρές για να βγείτε από αυτή την κατάσταση. Τα συνδικάτα πρέπει να βρουν τη δύναμη να πουν στους εργαζομένους: δεν υπάρχει άλλη λύση, πρέπει να δουλέψουμε όλοι προς μία κατεύθυνση. Το πρόβλημα είναι ότι οι πολιτικοί έχουν μια πολύ κακή εικόνα και όλοι λένε «γιατί να πληρώσω εγώ;». Και έχουν δίκιο. Δεν επιλέγουμε τους πολιτικούς για να πλουτίζουν αλλά για να εργάζονται».
Nα αλλάξουμε την εικόνα μας
- Είμαστε υπεύθυνοι για την εικόνα που έχει δημιουργηθεί ή είναι ώς ένα βαθμό κατασκευασμένη;
- Ελληνες είναι που ευθύνονται αλλά όχι όλοι ασφαλώς. Οι ορισμένοι που άφησαν να φτάσουν τα πράγματα ώς εδώ. Αν δεν αλλάξει η εικόνα, όμως, τότε θα φταίμε όλοι μας.
- Νιώσατε άσχημα με ό,τι ακούγατε;
- Πάρα πολύ. Ως Ελληνας. Οταν ήμουν φοιτητής στο Παρίσι είχα ακούσει ότι στο Λαρούς, δίπλα στο λήμμα Ελληνας έγραφε «χαρτοκλέφτης». Με προσπάθεια αφαιρέθηκε ο χαρακτηρισμός. Μου ξανάρθε πάλι, τώρα, αυτή η εικόνα στο μυαλό. Η κυβέρνηση έχει ιστορική ευθύνη για να αλλάξει την εικόνα.
- Ποιο είναι το μεγάλο έλλειμμα αυτή τη στιγμή, κατά τη γνώμη σας;
- Η παιδεία. Πιστεύω ότι κάποιος πρέπει να εξηγήσει στον κόσμο τι είναι αυτό το πρόβλημα και πώς μπορεί να το αντιμετωπίσει. Χρειάζεται μια πιο συστηματική ενημέρωση των πολιτών, πιστεύω. Και, κυρίως, πιο ψύχραιμη. Πέρα από το δράμα, το οποίο ούτως ή άλλως είναι ο ασφαλέστερος τρόπος για να προσελκύσεις την προσοχή. Και, βέβαια, χρειάζεται συνεργασία ανάμεσα στα κόμματα. Γιατί αν αρχίσουν οι αντιπαραθέσεις φοβάμαι ότι και ο κόσμος θα αρνηθεί να συνεργαστεί. Η κακή εικόνα δημιουργείται σε δύο μέρες. Η καλή, θέλει χρόνια... Πιστεύω ότι η Ελλάδα μπορεί να βοηθηθεί αποτελεσματικά από την καλλιτεχνική παρουσία της στο εξωτερικό. Η τέχνη είναι το μεγάλο όπλο. Οταν έγινε στο Παρίσι η έκθεση με εικόνες του Αγίου Ορους, όλοι μιλούσαν γι' αυτό. Δεν έχουμε άλλη δυνατότητα. Πρέπει να αντεπιτεθεί η Ελλάδα με τον πολιτισμό της και μάλιστα με τον σύγχρονο πολιτισμό της. - Τι σας ενοχλεί πιο πολύ στην σημερινή Ελλάδα;
- Η superficiallite (σ.σ.: επιδερμικότητα σε ελεύθερη μετάφραση) με την οποία ανταποκρινόμαστε στα προβλήματα και στις σχέσεις. Και η ιδέα ότι η επιτυχία περνάει από τα λεφτά. Με ρωτάνε τι αυτοκίνητο έχω και όταν τους απαντώ, χάνω αμέσως το 50% του θαυμασμού!.. Η φιλοσοφία της επιτυχίας των χρημάτων. Και στη Γαλλία υπάρχει, αλλά μετράει περισσότερο η ποιότητα ζωής και όχι η ποσότητα των αγαθών που κατέχουμε.
Ζούμε στην ιντερνετική εποχή της μονοκουλτούρας
Τσιμπολογούσαμε όσο κράτησε η συνάντηση. Χωρίς ιδιαίτερη ζέση. «Μήπως θέλετε επιδόρπιο;», προσφέρθηκε ο Κώστας Γαβράς, ως φιλόξενος οικοδεσπότης. Αλλά ήδη ο ελληνικός κινηματογράφος και το «Avatar» είχαν τραβήξει την προσοχή μας.
Είδε τον βραβευμένο «Κυνόδοντα» του Γιώργου Λάνθιμου, στο πλαίσιο της εβδομάδας ελληνικού κινηματογράφου που οργάνωσε η πρεσβεία στο Παρίσι. «Σημαντική ταινία όχι όμως ο δρόμος που πρέπει να πάρει ο κινηματογράφος. Είναι σοβαρό που υπάρχουν και πρέπει να υπάρχουν φωνές όπως του Λάνθιμου».
Στο «Avatar» αφιερώνουμε το τέλος της κουβέντας μας. «Είναι ένα εξαιρετικό τεχνικό επίτευγμα», σχολιάζει ο Κ. Γαβράς. «Από την άλλη, είναι μακρύ. Το παρατραβάει ο Κάμερον ανακυκλώνοντας όλα τα θέματα με τα οποία ασχολείται ο αμερικανικός κινηματογράφος. Αν μπορεί όμως κανείς να γυρίσει το Avatar, σημαίνει ότι μπορούμε να τα κάνουμε όλα. Δεν υπάρχει όριο. Το μεγάλο επίτευγμα του φιλμ είναι ότι σε βάζει σε έναν άλλον κόσμο, αλλά κάποια στιγμή λες «φτάνει• τώρα θέλω να φύγω». Γίνεται βασική αλλαγή στο σινεμά τεχνικά. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα: όλα τα κράτη, όλες οι κοινωνίες παράγουν ταινίες, ντοκιμαντέρ ή φιξιόν. Πολύ θετικό αυτό γιατί, έτσι, όλος ο κόσμος διηγείται τις ιστορίες του».
- Ιντερνετ ή εφημερίδες κ. Γαβρά;
- Κοιτάξτε. Το δραματικό είναι ότι όλοι ασχολούνται πια με ένα πράγμα. Ενώ αν ξεφυλλίσεις την εφημερίδα αναγκαστικά θα πέσει το μάτι σου και σε άλλα. Θα τα δεις όλα. Ενώ με το Ιντερνετ κάνεις πάντα μια επιλογή. Εχουμε μπει σε μια περίοδο μονοκουλτούρας, μονοκαλλιέργειας.
- Σας ξεπερνάει η εποχή; Νιώθετε να μένετε πίσω;
- Α, είμαι πίσω. Το νιώθω ότι είμαι πίσω. Οταν βλέπω την εγγονή μου, εννέα χρόνων, να μπορεί να κάνει τα πάντα με τον υπολογιστή...
- Είναι μελαγχολικό το συναίσθημα;
- Λίγο, ίσως. Αλλά ο κόσμος αλλάζει και αυτό είναι αναπόφευκτο. Απλώς μέσα στο αναπόφευκτο πρέπει να τους βοηθήσουμε να διαλέξουν το καλύτερο. Οχι το χειρότερο. Γιατί οι άνθρωποι έχουν την τάση να πηγαίνουν προς το πιο απλό, που είναι συχνά το χειρότερο.
Η αγιοποίηση του χρήματος επικρατεί παντού στην κοινωνία
Οποια συζήτηση και αν ανοίξουμε με τον Κώστα Γαβρά, επιστρέφει, εμμονικά σχεδόν, στο θέμα της παιδείας. «Εάν κανείς έχει να προτείνει κάτι άλλο, ας το πει. Εγώ πάντως χρόνια ολόκληρα που μιλάω με ανθρώπους μόνο γι' αυτό λέμε. Για τίποτε άλλο. Κι αν αλλάζει κάτι στον κόσμο -πολύ αργά πάντα- είναι μόνον όταν μαθαίνουν τα παιδιά να συμπεριφέρονται διαφορετικά».
«Υπάρχει πολυπληθές κοινό για όλα τα πολιτιστικά γεγονότα στο Παρίσι, παρατηρώ, στην Ελλάδα ανακυκλώνονται οι ίδιοι άνθρωποι, μερικές χιλιάδες έστω αλλά «ίδιοι», στα θέατρα, στις εκθέσεις, στα φεστιβάλ…». «Είναι κι αυτό ζήτημα παιδείας», απαντά. «Πρέπει να σας πω ότι ήδη πάμε με τα εγγόνια μου στο μουσείο. Πάμε και ξαναπάμε. Κάποια πράγματα τα χαζεύουν, άλλα δεν τους ενδιαφέρουν, βαριούνται. Ετσι όμως εκπαιδεύονται όχι σαν θεατές αλλά σαν άνθρωποι που ενδιαφέρονται για την κουλτούρα.
- Αυτού του τύπου η εκπαίδευση ξεκινάει από το σχολείο, φαντάζομαι.
- Ακριβώς. Από εκεί αρχίζει. Επί Ζακ Λανγκ μπήκε σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα με προβολές ταινιών στα σχολεία σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη. Πρέπει νομίζω να μάθουν τα παιδιά και οι νέοι τι βρίσκεται πίσω από τις εικόνες. Ζούμε σε μια εποχή που είμαστε γεμάτοι εικόνες. Από την τηλεόραση, από παντού. Πρέπει να μάθει, λοιπόν, κάποιος να επιλέγει. Γιατί αν δεν μάθει είναι έρμαιο στα χέρια εκείνων που κατασκευάζουν τις εικόνες και τον χρησιμοποιούν όπως θέλουν.
Το βίντεο
Το λογοκριμένο βίντεο του Κώστα Γαβρά στο Μουσείο της Ακρόπολης, ύστερα από «την ενόχληση» που δήλωσε η Εκκλησία, παρεισφρέει σχεδόν αναπόφευκτα... συνειρμικά. «Θα προτιμούσα να μην ασχοληθούμε με αυτό το θέμα γιατί θα προσθέσω κι άλλους εχθρούς... Η Εκκλησία πρέπει να μένει στα δικά της. Δεν έχει κανένα λόγο να ανακατεύεται με το κράτος... Δεν θα ξεχάσω μια χρονιά που ακολούθησα τον Επιτάφιο στην Αθήνα με τον Χριστόδουλο επικεφαλής... Στάθηκε μπροστά στη Βουλή ντυμένος στα χρυσά και έβγαλε τον πιο απίθανο λόγο που μπορούσε να ακούσει κανείς μπροστά στη Βουλή των Ελλήνων. Και αποχώρησε σαν βυζαντινός αυτοκράτορας... Μα πού ζούμε; Σκέφτηκα τότε».
- Σκεφτήκατε ποτέ να επιστρέψετε στην Ελλάδα;
- Η νοσταλγία γεννήθηκε σιγά σιγά. Η δικτατορία με έκανε να νιώσω περισσότερο Ελληνας. Αγρίεψα. Ηρθε στην επιφάνεια κάτι κρυμμένο. Το ίδιο και τώρα. Ισως έχω μείνει ακόμα στην εποχή που ήμουν στον Κολωνό. Νιώθω κομμάτι ενός ελληνικού λαού που υποφέρει. Η μνήμη μου είναι από εκεί. Αυτούς τους ανθρώπους καταλαβαίνω, όχι αυτούς με τις μερσεντές. Αυτούς έχω γνωρίσει. Δεν θα ήθελα να παρεξηγηθώ όμως και να φανεί αυτό που λέω λαϊκισμός.
Μου λείπει η γλώσσα
- Τι νοσταλγείτε από την Ελλάδα;
- Ακούω διαρκώς ελληνική μουσική. Μου λείπει η γλώσσα. Με φέρνει πίσω στη νεότητα. Οταν έρχομαι στην Ελλάδα, ο τρόπος που με υποδέχονται, είναι συγκινητικός. Η ιστορία με το βίντεο πήρε τόσες διαστάσεις που ξαφνιάστηκα. Με σταματούσε κόσμος στο δρόμο να μου μιλήσει με θυμό για την εκκλησιαστική περιουσία. Κάποιοι, που δεν γνώρισα ποτέ, με κέρασαν ένα γεύμα στο Λαύριο, πηγαίνοντας προς τη Τζια. «Σας λένε «μπράβο» και πληρώνουν το λογαριασμό», μου είπε το γκαρσόνι. «Συνεχίστε», μου φώναζαν μέσα από τα αυτοκίνητα... Μικρά πράγματα που δημιουργούν αυτό που λέμε νοσταλγία.
- Την τελευταία δεκαετία έχετε ασχοληθεί με όλα τα μεγάλα θέματα: Εκκλησία («Αμήν», 2002), ανεργία («Το τσεκούρι», 2005), μετανάστευση («Παράδεισος στη Δύση», 2009). Τι σκέφτεστε για την επόμενη ταινία σας;
- Τα έχω ακουμπήσει... Δεν έχω ασχοληθεί. Για να είμαστε ακριβείς. Τώρα, τι να σας πω; Είναι ένα μεγάλο ζήτημα που με απασχολεί. Το χρήμα. Σαν μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων. Τους ένωσε και έγινε εχθρός τους. Η αγιοποίηση του χρήματος επικρατεί παντού στην κοινωνία. Είναι ένα μεγάλο θέμα, αλλά πρέπει να βρεθεί η ιστορία. Πάνω σε αυτό δουλεύω αυτόν τον καιρό. Με τον «Παράδεισο στη Δύση» δεν ήρθαν ίσως τα πράγματα όπως περίμενα... Αν και είναι μια ταινία που έχει μια δική της, παράλληλη, ζωή... Γιατί, λοιπόν, το ένα φιλμ πίσω από το άλλο;
- Γιατί αυτή είναι η δουλειά σας…
- Οχι δεν είναι η δουλειά μου. Είναι ανάγκη.
Oι σταθμοί του
1933
Γεννιέται στα Λουτρά Ηραίας, στην Αρκαδία. Ο πατέρας του είχε συμμετάσχει στην αντίσταση κατά των κατακτητών στη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής. Η οικογένεια υφίσταται πολιτικές διώξεις. Ο Κ. Γαβράς τελειώνει το γυμνάσιο στην Αθήνα και φεύγει στο Παρίσι όπου σπουδάζει κινηματογράφο στην IDHEC.
1970
Οσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας για το «Ζ». Πολυβραβευμένη ταινία (Οσκαρ μοντάζ, Χρυσή Σφαίρα, βραβείο BAFTA στον Μίκη Θεοδωράκη για τη μουσική, στον Ζαν Λουί Τρεντινιάν καλύτερου πρώτου ρόλου στο Φεστιβάλ Καννών το 1969, κ.α.).
1975
Βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας στις Κάννες για το «Ειδικό δικαστήριο».
1982
Οσκαρ καλύτερου σεναρίου βασισμένου σε μυθιστόρημα για τον «Αγνοούμενο». Χρυσός Φοίνικας στις Κάννες και βραβείο πρώτου ανδρικού ρόλου στον Τζακ Λέμον.
1990
Χρυσή Αρκτος στο Βερολίνο για το «Μουσικό κουτί». Συνολικά, έως σήμερα, ο Κώστας Γαβράς έχει αποσπάσει 21 βραβεία και 18 υποψηφιότητες για Οσκαρ και άλλα διεθνή βραβεία.
2008
Πρόεδρος της κριτικής επιτροπής στο Φεστιβάλ Βερολίνου.
2010
Ετοιμάζει σενάριο για καινούργια ταινία και ασχολείται συστηματικά με τη Γαλλική Ταινιοθήκη της οποίας παραμένει πρόεδρος εδώ και πολλά χρόνια. (Oργανώνει έκθεση με φωτογραφίες από γυρίσματα ταινιών της περιόδου 1910 - 1939 στο Παρίσι, στο Βερολίνο και στο Χόλιγουντ).
Η συνάντηση
Το γεύμα έγινε στο σπίτι του Κώστα Γαβρά στο Παρίσι. Προμηθευτήκαμε τα απαραίτητα από το ιταλικό εστιατόριο της γειτονιάς τον Ugo (241, rue Saint Jacques). Σολομό, μια σαλάτα ντομάτα μοτσαρέλα, κρέπα με ρικότα, μικρές σφολιάτες με κουνουπίδι. Σύνολο: 22,86 ευρώ. Με δυσκολία δέχτηκε να πληρώσω γιατί με τον «Ιταλό» έχουν μηνιαίο λογαριασμό.
Πηγή: Καθημερινή (Μαριας Κατσουνακη)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου