Γαλαξιακά «νησιά» στη... γειτονιά μας

Φωτογραφία του τηλεσκόπιου «Σπίτζερ» μάς αποκαλύπτει την εξελικτική πορεία των άστρων στον νάνο γαλαξία, Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το νότιο ουράνιο ημισφαίριο είναι πολύ πιο πλούσιο από το βόρειο σε αντικείμενα μεγάλης ομορφιάς. Η φωτεινή λωρίδα του Γαλαξία μας, για παράδειγμα, είναι πλατύτερη, παρουσιάζει περισσότερες εναλλαγές και περιέχει περισσότερα άστρα απ' ό,τι το βόρειο μέρος της.
Σ’ αυτό το ημισφαίριο βρίσκονται επίσης και τα δύο Νέφη του Μαγγελάνου που περιγράφηκαν για πρώτη φορά το 1521 από τον χρονικογράφο που ακολουθούσε τον φημισμένο Πορτογάλο ναυτικό Μαγγελάνο στο ταξίδι του γύρω από τη Γη.
Σήμερα τα Νέφη του Μαγγελάνου παρουσιάζονται σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια, ακόμη και στο γυμνό μάτι, 30 με 45 λεπτά μετά τη δύση του Ηλίου, και δίνουν την εντύπωση δύο αστρικών κομματιών που ξεκόλλησαν από τη γαλαξιακή μας ζώνη.

Το Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου βρίσκεται στον αστερισμό της Δοράδος, απέχει 170.000 έτη φωτός από μας και η φαινομενική του διάμετρος στον ουρανό είναι περίπου 24 φορές μεγαλύτερη από τη φαινομενική διάμετρο της Σελήνης, ενώ η πραγματική του διάμετρος φτάνει τα 34.000 έτη φωτός. Το Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου βρίσκεται 20 μοίρες δυτικότερα στον αστερισμό Τουκάνα, σε απόσταση 200.000 ετών φωτός και με φαινομενική διάμετρο 8 φορές αυτήν της Σελήνης, ενώ η πραγματική του διάμετρος είναι μόνο 14.000 έτη φωτός.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον
Το Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου έχει φωτογραφηθεί επανειλημμένα σε διάφορα μήκη κύματος. Μία πρόσφατη όμως φωτογραφία του μας παρουσιάζει ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον πορτρέτο του γειτονικού μας αυτού νάνου γαλαξία. Πρόκειται για μια φωτογραφία που δόθηκε πρόσφατα στη δημοσιότητα και παρουσιάζει το Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου στο υπέρυθρο από το ειδικό διαστημικό τηλεσκόπιο «Σπίτζερ».
Σύμφωνα με τους ειδικούς που τη μελέτησαν, φαίνεται ότι η φωτογραφία αυτή περιλαμβάνει πληροφορίες για την εξελικτική πορεία των άστρων και τα διάφορα στάδια που διατρέχουν στη διάρκεια της ζωής τους.
Το ενδιαφέρον των αστρονόμων επικεντρώνεται μάλιστα στο Μικρό Νέφος, γιατί φαίνεται ότι είναι παρόμοιο με τους νεαρούς γαλαξίες που δημιουργήθηκαν πριν από δισεκατομμύρια χρόνια. Για παράδειγμα, ο νάνος αυτός γαλαξίας περιλαμβάνει το ένα πέμπτο των βαρέων χημικών στοιχείων, όπως είναι ο άνθρακας, που περιλαμβάνει ο δικός μας Γαλαξίας. Αυτό σημαίνει ότι ο γαλαξίας αυτός έχει μικρότερη ηλικία από τον δικό μας, γιατί τα άστρα του δεν έχουν εξελιχθεί τόσο όσο του δικού μας.
Οπως είναι μάλιστα γνωστό, αυτού του είδους τα στοιχεία προαπαιτούνται για τη δημιουργία της ζωής. Τα άστρα λοιπόν του Μικρού Νέφους δεν σχηματίστηκαν και δεν εξελίχτηκαν με την ίδια ταχύτητα που εξελίχτηκαν τα άστρα του δικού μας Γαλαξία. Η διαδικασία αυτή εξελίσσεται σήμερα κανονικά και κατά μέσον όρο στους γαλαξίες αυτούς περιέχονται περισσότερα νεαρά άστρα παρά στον δικό μας Γαλαξία.
Περιέχει πολλά νέα και λαμπρά άστρα
Η βασικότερη ιδιότητα του Μικρού Νέφους του Μαγγελάνου είναι ο χρωματισμός του που μοιάζει να είναι περισσότερο γαλαζωπός παρά κοκκινωπός εξαιτίας του μεγάλου αριθμού νέων και λαμπρών άστρων και της μεγάλης ποσότητας της διαστρικής τους ύλης που δεν έχει ακόμη συμπυκνωθεί σε άστρα.
Το 25% του Μικρού Νέφους άλλωστε βρίσκεται ακόμη στη μορφή μοριακού υδρογόνου. Ενώ στα πλησιέστερα σημεία του Γαλαξία μας η αναλογία αυτή είναι 3-4%. Ο πυκνοκατοικημένος πάντως άξονάς του διαθέτει μια μεγάλη ραβδωτή περιοχή γεμάτη κοκκινωπά άστρα μεγάλης ηλικίας, ενώ λιγότερα είναι τα άστρα στη φάση του κόκκινου υπεργίγαντα.
Καθόλου λοιπόν περίεργο που τα Νέφη αυτά περιέχουν τόσα πολλά νέα και λαμπρά άστρα με ηλικία μικρότερη από 20 εκατομμύρια χρόνια, ενώ σε σύγκριση ο Ηλιος μας έχει ηλικία 5 περίπου δισεκατομμυρίων χρόνων. Φυσικά υπάρχουν και μερικά κόκκινα άστρα μεγάλης ηλικίας που είναι διασκορπισμένα ανάμεσα στα περισσότερα νεαρά γαλαζωπά άστρα.
Το Διαστημικό Τηλεσκόπιο «Σπίτζερ», οι φωτογραφίες του οποίου κέντρισαν το ενδιαφέρον των αστρονόμων, εκτοξεύτηκε στο Διάστημα στις 25 Αυγούστου 2003, έχει διάμετρο 85 εκατοστών και βάρος ενός περίπου τόνου. Το τηλεσκόπιο αυτό αποτελεί μέλος των «Τεσσάρων Μεγάλων Διαστημικών Αστεροσκοπείων» της NASA και είχε αρχικά προγραμματιστεί να παραμείνει στο Διάστημα για περίπου 5 χρόνια μελετώντας το Σύμπαν στις ακτινοβολίες του υπέρυθρου τμήματος του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος.
Πηγή: Έθνος (Διονύσης Π. Σιμόπουλος)