Μια Πεδιάδα γεμάτη αρχαία

Η μεγαλύτερη επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα στον ελλαδικό χώρο, έκτασης οκτασίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, έχει πραγματοποιηθεί στην περιοχή Πεδιάδας του Νομού Ηρακλείου από τον αρχαιολόγο Νίκο Παναγιωτάκη, με αποτέλεσμα τον εντοπισμό πάνω από δύο χιλιάδων άγνωστων αρχαιολογικών θέσεων όλων των ιστορικών περιόδων στην περιοχή, τον εντοπισμό της θέσης του ανακτόρου του Γαλατά, του πρώτου εντοπισμένου μινωικού ανακτόρου στην ενδοχώρα της Κρήτης και ταυτόχρονα την ανακάλυψη του αρχαιότερου συστήματος επικοινωνίας στον κόσμο με φωτιές, τις μινωικές φρυκτωρίες, (1900- 1700 π.Χ.) αναφέρει η Ελευθεροτυπία (20/4/2010).
Η Κρήτη από δορυφόρο και η Πεδιάδα Ηρακλείου όπου γίνεται η αρχαιολογική έρευνα. Με βάση αυτά τα σημαντικά ευρήματα, ο κ. Παναγιωτάκης προτείνει, αντιθέτως με την προωθούμενη κατασκευή του αεροδρομίου του Καστελίου, «τη δημιουργία ενός πρότυπου αρχαιολογικού πάρκου με ενοποίηση όλων των αρχαιολογικών χώρων της Πεδιάδας, σε αντίθεση με εκείνα των κινητών ευρημάτων» και ταυτόχρονα την πραγματοποίηση «αναπαραστάσεων από τις μινωικές φρυκτωρίες - σωρούς μετάδοσης μηνυμάτων με φωτεινά σήματα κατά τη διάρκεια της νύχτας με τη συμμετοχή κατοίκων των χωριών και όσων άλλων επιθυμούν».
Αυτό θα έχει ως συνέπεια τη δημιουργία ενός εναλλακτικού μοντέλου ανάπτυξης, που θα βασίζεται στην Ιστορία και στο φυσικό περιβάλλον με την ενεργοποίηση της συλλογικής μνήμης, η οποία τροφοδοτεί την αγάπη και την ευθύνη για τη χώρα.

Στις αρχές της δεκαετίας του '80, γεμάτος οράματα και όνειρα, ο Νίκος Παναγιωτάκης διασχίζει επί χρόνια αμισθί βουνά και λαγκάδια πάνω σε μια φοράδα για να αναδείξει την Ιστορία του τόπου του με την ενεργή συμμετοχή των κατοίκων, προσπάθεια που συνεχίζει μέχρι σήμερα με μια πληθώρα επιστημόνων. Καταγράφει παράλληλα οχτώ χιλιάδες τοπωνύμια και φέρνει στο προσκήνιο τον άγνωστο αρχαιολογικό και ιστορικό πλούτο ουσιαστικά δύο επαρχιών, αλλάζοντας τα αρχαιολογικά δεδομένα στην κεντρική Κρήτη.
Γι' αυτή την εποποιία που πάνω της σήμερα μπορεί να οικοδομηθεί ένα εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης ο εν λόγω αρχαιολόγος και πρωτοπόρος βιοκαλλιεργητής αναφέρει: «Ξεκινήσαμε το 1980 και μέχρι το 1989 εντοπίστηκαν τουλάχιστον δύο χιλιάδες θέσεις αρχαιολογικών χώρων, ήρθε στο φως το αρχαιότερο σύστημα επικοινωνίας στον κόσμο, οι μινωικές φρυκτωρίες και βρέθηκε η θέση του ανακτόρου του Γαλατά, του πρώτου μινωικού ανακτόρου που εντοπίστηκε στην ενδοχώρα του νησιού, έκτασης 4 στρεμμάτων• η ανασκαφή του συνεχίζεται από το 1992 από άλλο συνάδελφο, στην ίδια θέση σχεδόν υπάρχει και μινωική πόλη η οποία έχει μεγάλη έκταση.
Ο Γαλατάς είναι το δυτικό τμήμα του Ομφάλιου Πεδίου που, κατά τη μυθολογία, του Δία μεταφερόμενου από το Δικταίον Αντρο, σπήλαιο της γέννησής του, στο Ιδαίον Αντρο, σπήλαιο της ενηλικίωσής του, του έπεσε ο ομφάλιος λώρος, σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη.
Ξεκινήσαμε ρομαντικά, πηγαίναμε από χωριό σε χωριό με μια γεωργαλίδικη φοράδα (είδος κρητικού αλόγου), την Ηρα, για την αγορά της οποίας είχε δώσει τα λεφτά, εκατό χιλιάδες δραχμές, ένας φτωχός Γερμανός φιλέλληνας, από τη σύνταξή του, ο George Schaefer, ενώ ιδιαίτερα ευχαριστώ για τη βοήθειά τους τον Γιάννη Σακελλαράκη και τον Γιάννη Τζεδάκη.
Η έρευνα που έγινε με την άδεια του ΚΑΣ, της Εφορείας Σπηλαιολογίας και Παλαιοανθρωπολογίας σε συνεργασία με την ΚΓ' Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, ξεκινούσε με την προβολή διαφανειών για τα αρχαιολογικά και ιστορικά δεδομένα της Πεδιάδας, διάρκειας μίας ώρας σε κάθε χωριό με αποτέλεσμα την ευαισθητοποίηση των κατοίκων αφού μαζεύονταν όλοι οι άνθρωποι και συμμετείχαν στην προσπάθεια.
Με τη φοράδα ακολουθώντας παλιά μονοπάτια και δύσβατους δρόμους που ήταν αδύνατο να πάει κανείς με αυτοκίνητο κάναμε διαδρομές και εντοπίζαμε αρχαιολογικούς χώρους που κανείς δεν μπορούσε να διανοηθεί προηγουμένως πως υπήρχαν».
Για την πολυσήμαντη συμβολή των κατοίκων στην εξερεύνηση της πολιτιστικής τους κληρονομιάς ο Νίκος Παναγιωτάκης τονίζει: «Η επιφανειακή έρευνα της Πεδιάδας έγινε σε συνεργασία με τις κοινότητες της περιοχής, από τις οποίες έπαιρνα ένα πιάτο φαγητό για όσες μέρες διέμενα στο χωριό. Η ανεύρεση των τοποθεσιών γινόταν σε συνεργασία με τους ανθρώπους στα χωριά, κυρίως τους γεροντότερους και τον αγροφύλακα, οι οποίοι γνώριζαν τα τοπωνύμια αλλά και το έδαφος όσον αφορά την ύπαρξη -ύποπτων- θέσεων για την ύπαρξη αρχαιολογικών χώρων. Η συνεργασία αυτή με τους κατοίκους απέδωσε τα μέγιστα διότι κατεγράφησαν περισσότερα από οκτώ χιλιάδες τοπωνύμια στα 115 χωριά και οικισμούς της γεωγραφικής ενότητας Πεδιάδας. Δεν πίστευε κανείς στην αρχή πως σε κάθε χωριό θα βρίσκαμε 30-50 αρχαιολογικές θέσεις, μια τεράστια πυκνότητα αρχαιολογικών εγκαταστάσεων στην Κρήτη.
Η καταγραφή που έγινε αφορά το 80 - 100% των αρχαιολογικών χώρων. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει πως η Πεδιάδα υπήρξε σε όλες τις εποχές οικονομικό, θρησκευτικό, βιοτεχνικό, πολιτιστικό και στρατηγικό κέντρο. Τη μινωική περίοδο ήταν η ενδοχώρα των ανακτόρων της Κνωσού, των Μαλίων, του Γαλατά και του πιθανού ανακτόρου των Αρχανών. Μάλιστα από τις εργασίες αυτές παρέδωσα περισσότερες από εκατό κλούβες με αρχαιολογικά αντικείμενα στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, τα οποία μελετήθηκαν από ειδικούς επιστήμονες της κάθε περιόδου.
Στο όλο εγχείρημα υπάρχει πλέον μια διεπιστημονική ομάδα 26 ερευνητών από αρχαιολόγους διάφορων περιόδων, βοτανολόγους, εδαφολόγους, υδρολόγους, βιολόγους, ανθρωπολόγους κ.λπ.
Πολλές εργασίες είναι σε εξέλιξη όπως η αποτύπωση αρχιτεκτονικών καταλοίπων μινωικής, κλασικής, ελληνιστικής, ρωμαϊκής και ενετικής περιόδου ενώ προχωρεί η ολοκλήρωση της ψηφιακοποίησης των χαρτών με τις αρχαιολογικές θέσεις από το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών με επικεφαλής τον Α. Σαρρή.
Ηδη έχουν δημοσιευτεί 25 επιστημονικές εργασίες σε διεθνή περιοδικά και επιστημονικά συνέδρια από τους εμπλεκόμενους επιστήμονες και τα τελικά αποτελέσματα θα δημοσιευτούν σε πολλούς τόμους στα αγγλικά από τον αμερικανικό εκδοτικό οίκο Instap Academic Press του Institute for Aegean Prehistory. Από το έτος 2001 έως το 2007 μας χρηματοδότησαν για τις έρευνες που πραγματοποιήσαμε οι διεθνείς επιστημονικοί φορείς PSYCHA, Institute for Aegean Prehistory, Shelby White-Leon Levy, Mediterranean Archaeological».