Το Πάσχα στα βάθη των αιώνων

Οι Αιγύπτιοι γιόρταζαν τον ερχομό της άνοιξης με το Πισάχ. Οι εβραίοι πήραν στοιχεία και ακολούθησαν. Από τον 4ο αιώνα μ.Χ. οι χριστιανοί γιορτάζουν την πρώτη Κυριακή μετά την εαρινή ισημερία

Το Πάσχα, ως γιορτή, προϋπήρχε στην αρχαία Αίγυπτο. Στη χώρα του Νείλου γιόρταζαν την άνοιξη το Πισάχ, δηλ. τη διάβαση του Ηλιου από την εαρινή ισημερία. Από τους Αιγύπτιους πήραν εθιμικά στοιχεία οι Εβραίοι και μαζί και το Πάσχα. Μέχρι τον 4ο αιώνα ο γιορτασμός συνέπιπτε χρονικά για εβραίους και χριστιανούς.
Μια αρχική διαφοροποίηση έγινε από τους Αποστόλους το 51 μ.Χ. Ο απόλυτος διαχωρισμός επήλθε με την Α’ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας. Η Σύνοδος αποφάσισε να γιορτάζουν οι χριστιανοί Ανατολής και Δύσης μαζί την Κυριακή μετά την εαρινή ισημερία (21 Μαρτίου) και οπωσδήποτε μετά το Πάσχα των εβραίων.
Μετά την αλλαγή του ημερολογίου από τον πάπα Γρηγόριο ΙΓ’, τον Οκτώβριο του 1582 και τη θέσπιση του «Γρηγοριανού ημερολογίου», εκδηλώθηκε η ασυμφωνία όχι μόνο μεταξύ εβραίων και χριστιανών αλλά και μεταξύ των χριστιανικών Εκκλησιών (ρωμαιοκαθολικών, προτεσταντών και ορθοδόξων).
Προσδιορισμός της γιορτής: Εριδες στις χριστιανικές εκκλησίες
Ο προσδιορισμός της Κυριακής του Πάσχα αποτέλεσε περίπλοκο πρόβλημα για τις χριστιανικές Εκκλησίες. Παρόλο που δεν σχετίζεται με δογματικά ζητήματα, προκάλεσε σφοδρές έριδες.

Η Α’ Οικουμενική Σύνοδος της Νίκαιας (325) όρισε ως μέρα του Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο που ακολουθεί την εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου. Οι ημερομηνίες του Ορθόδοξου Πάσχα ταλαντεύονται από τις 4 Απριλίου μέχρι τις 8 Μαΐου.
Επειδή για τον καθορισμό του ορθόδοξου Πάσχα η εαρινή ισημερία υπολογίζεται με βάση ιουλιανό ημερολόγιο, οι παλαιοημερολογίτες και οι νεοημερολογίτες γιορτάζουν το Πάσχα την ίδια μέρα.
Αντίθετα, οι ρωμαιοκαθολικοί και οι προτεστάντες καθορίζουν την εαρινή ισημερία με βάση το γρηγοριανό ημερολόγιο και γι’ αυτό γιορτάζουν συνήθως το Πάσχα μια βδομάδα νωρίτερα από τους Ορθόδοξους.
Το Πάσχα συμβαίνει, όπως εφέτος, να γιορτάζεται ταυτόχρονα από τις δυτικές Εκκλησίες και την ορθόδοξη, όταν η πρώτη πανσέληνος μετά την εαρινή ισημερία πέφτει μετά τις 28 Μαρτίου.
Εβραίοι: Η θυσία του αρνιού
Η εαρινή ισημερία για τους εβραίους είναι η 1η Νισάν. Σύμφωνα με τη Βίβλο, στις 10 Νισάν κάθε αρχηγός οικογένειας έπαιρνε ένα κριάρι, το οποίο θυσίαζε στις 14 Νισάν στον ναό των Ιεροσολύμων. Οσοι έμεναν έξω από την πόλη, στην επαρχία, δεν ήταν υποχρεωμένοι να εφαρμόσουν αυτό το έθιμο της θυσίας του αρνιού και μπορούσαν να το αντικαταστήσουν με άλλα φαγητά.
Το αρνί που θυσιαζόταν το έψηναν αργότερα με τον όρο να το φάνε όλο το ίδιο βράδυ. Στο γιορτινό τραπέζι απλώνονταν εκτός από το ψημένο αρνί, οι πικρίδες (είδος πικρών χόρτων), τα άζυμα και το βάμμα. Οι πικρίδες συμβόλιζαν την πίκρα της σκλαβιάς στην Αίγυπτο και τα άζυμα ψωμιά τη βιαστική φυγή από τη χώρα του Φαραώ. Τόσο βιαστικά έφυγαν, που δεν πρόλαβαν να ζυμώσουν. Από όλα αυτά έτρωγαν πρώτα τις πικρίδες και προσεύχονταν.
Κατά το Πάσχα, επίσης, έδιναν χάρη σε έναν κατάδικο, συνήθεια που μάλλον εισήγαγαν οι Ρωμαίοι. Το Πάσχα, που σταυρώθηκε ο Χριστός, ο ισραηλινός όχλος προτίμησε να απελευθερωθεί από τον Πόντιο Πιλάτο ο Βαραββάς αντί του Ιησού.
Α’ Οικουμενική Σύνοδος: Υπολογισμός της γιορτής με βάση τον κύκλο της Σελήνης
Κατά τους πρωτοχριστιανικούς χρόνους, οι ιουδαΐζοντες χριστιανοί εστίαζαν την εορτή του Πάσχα στο γεγονός της Σταύρωσης. Επέμεναν να το εορτάζουν τη 14η του μήνα Νισάν, μαζί με τους Εβραίους. Αυτό συνέβαινε και με τους «τεσσαρεσκαιδεκατίτες» της Μικράς Ασίας.
Αντίθετα, οι χριστιανοί άλλης φυλετικής προέλευσης έριχναν το βάρος στην Ανάσταση του Χριστού. Συνέδεσαν τον εορτασμό του Πάσχα με την αναστάσιμη ημέρα της εβδομάδας, την Κυριακή, η οποία ακολουθούσε τη 14η του μήνα Νισάν, με την έννοια ότι το χριστιανικό Πάσχα δεν ήταν δυνατόν να προηγείται ή και να συμπίπτει με το εβραϊκό Πάσχα.
Η Α’ Οικουμενική Σύνοδος, λύνοντας το θέμα του εορτασμού του Πάσχα, ανέθεσε στον Πατριάρχη της Αλεξάνδρειας να φροντίσει τον καθορισμό της πανσελήνου του Πάσχα και κατ’ επέκταση την ημερομηνία του Πάσχα για όλες τις χριστιανικές εκκλησίες. Στην Αλεξάνδρεια, που άκμαζε η αστρονομία, χρησιμοποιούσαν για τον προσδιορισμό των μελλοντικών Πανσελήνων τον κύκλο του Μέτωνα, που παρουσίαζε απόκλιση λίγων ημερών από την πραγματικότητα.
Με βάση λοιπόν τον κύκλο της Σελήνης, που είχε επεξεργαστεί ο Αθηναίος αστρονόμος Μέτων, σχηματίστηκε από τους αλεξανδρινούς ο πίνακας των πανσελήνων του Πάσχα (Πασχάλιοι πίνακες). Δηλαδή των μετά την 21η Μαρτίου Ιουλιανού ημερολογίου πανσελήνων, που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούν οι ορθόδοξοι Χριστιανοί, άλλοι αυτούσιο (Ρώσοι) και άλλοι διαφοροποιημένο (Ελληνες).
Αυτό συνεχίστηκε μέχρι το 1582 που η καθολική εκκλησία καθιέρωσε το νέο (Γρηγοριανό) ημερολόγιο για να διορθώσει τα συσσωρευμένα λάθη του παλαιού (Ιουλιανού) ημερολογίου (τότε υπήρχε 10 μέρες καθυστέρηση του δηλαδή η εαρινή ισημερία του 1582 αντί να γίνει στις 21/3 έγινε στις 11/3). Οι ορθόδοξοι δεν δέχτηκαν τότε τη ρύθμιση.
Η Ελλαδική Εκκλησία υιοθέτησε το γρηγοριανό ημερολόγιο το 1924, ακολουθώντας την Ελληνική πολιτεία που το είχε αποδεχθεί το 1923, αλλά χωρίς μετακίνηση του Πάσχα και των κινητών εορτών που εξακολουθούν να εξαρτώνται από το παλαιό ημερολόγιο.
Ο υπολογισμός της ημερομηνίας του Πάσχα είναι ένα σύνθετο Μαθηματικό θέμα, αν και απαιτεί ουσιαστικά τις 4 πράξεις της αριθμητικής.
Παλαιότερα την ημερομηνία του Πάσχα την υπολόγιζαν από ορισμένους πίνακες, τους περίφημους Πασχάλιους Πίνακες. Σήμερα την ημερομηνία του Πάσχα (ορθοδόξου και καθολικού) την βρίσκουμε με μαθηματικούς τύπους.
Πηγή: Έθνος (Θοδωρής Ρουμπανης)