Η σκληρή «περίπτωση της Ευρυδίκης»

Ανάμεσα σε 107 ταινίες στο Φεστιβάλ της Κω ξεχώρισε το ντοκιμαντέρ με την ιστορία ανήλικης τοξικομανούς στο κέντρο της Αθήνας

Από τις 107 ταινίες που προβλήθηκαν στο 2ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ «Ιπποκράτης» στην Κω, μια ελληνική μάς πήρε μακριά από το νησί με τους μιναρέδες και τους ποδηλατόδρομους και μας προσγείωσε ανώμαλα στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας και την εξαθλίωσή του. Πρόκειται για την «Περίπτωση Ευρυδίκη» του Φρέντυ Βιανέλλη. Μια «δραματοποιημένη ταινία τεκμηρίωσης» (docudrama) που θίγει το πάντα ζοφερό θέμα των ναρκωτικών, περιδιαβάζοντας τους δρόμους του λεγόμενου «ιστορικού κέντρου».
Η «Ευρυδίκη» είναι η ιστορία ενός κοριτσιού που περιπλανήθηκε στον κόσμο των ναρκωτικών για 13 χρόνια, βίωσε την οδύνη σε όλες τις εκφάνσεις της και κατάφερε μέσα από τη θεραπεία να κάνει μια νέα αρχή. Είναι επίσης μια ταινία που πατάει πάνω σε μια θεατρική παράσταση, η οποία με τη σειρά της βασίζεται σε αυτήν την αληθινή ιστορία, αλλά και σε όλες τις μικρές, άγνωστες ιστορίες των ανωνύμων που ζουν βίους σιωπηλής απόγνωσης στα πέριξ του ομφαλού της πρωτεύουσας. Υπάρχουν και στοιχεία μυθοπλασίας, τα οποία, όμως, υπηρετούν πάντα αυτόν τον μη μυθοπλαστικό καμβά της ιστορίας.

«Ηθελα από παλιά να κάνω μια ταινία για την εξαθλίωση στο κέντρο της Αθήνας», μας λέει ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος της ταινίας, Φρέντυ Βιανέλλης. «Είχα και σπίτι στου Ψυρρή, έβλεπα τι γίνεται. Ομως, δεν είχα μιαν αφετηρία και δεν ήθελα απλώς να καταγράψω παθητικά μια κατάσταση. Την αφετηρία που ζητούσα μου την έδωσε τελικά η θεατρική παράσταση που ανέβασε πριν από περίπου δύο χρόνια η Ολια Λαζαρίδου, με τίτλο “Η περίπτωση Ευρυδίκη”. Η “Ευρυδίκη” είναι το ψευδώνυμο μιας κοπέλας που έπεσε στην πρέζα, αλλά κατάφερε να ξεφύγει – όπως η μυθολογική Ευρυδίκη που γυρνάει από τον Kάτω Kόσμο».
Η ιστορία της κοπέλας αυτής, έτσι όπως περνάει μέσα από την παράσταση, συγκλόνισε τον σκηνοθέτη. «Από μικρή, η κοπέλα είχε μια μορφή δυσλεξίας ή βραδυγλωσσίας. Οπως ομολογεί η ίδια, όταν ήταν μικρή στο σχολείο μιλούσε κανονικά με τα άλλα παιδιά, όταν όμως επέστρεφε σπίτι της, τραύλιζε δραματικά – διότι ήταν πολύ δυσάρεστη η κατάσταση στο σπίτι της. Ο Γερμανός πατέρας της –ζούσε με την οικογένειά της στη Γερμανία– ποτέ δεν την ήθελε (δεν αγαπούσε τα παιδιά) και η μητέρα της ήταν υποχείριό του. Δεν μπορούσε να εκφραστεί, λοιπόν. Ο, τι έλεγε ήταν μια άρνηση.
» Στα 16 της κύλησε στην ηρωίνη, αλλά ευτυχώς κατέφυγε στο κέντρο απεξάρτησης “18 Ανω”. Κατά τις συνεδρίες που γίνονταν εκεί, δεν μπορούσε να μιλήσει. Κατέγραφε, όμως, τις σκέψεις της σε ένα τετράδιο και τις έδινε στη θεραπεύτρια Κατερίνα Μάτσα. Πέρασαν τρία χρόνια περίπου για να ξεπεράσει τον εθισμό και με τη σύμφωνη γνώμη της, τα κείμενα αυτά εκδόθηκαν από τη Μάτσα, τα διάβασε η Λαζαρίδου και τα έκανε θεατρική παράσταση. Κομμάτια από τις πρόβες αυτής της παράστασης είναι περασμένες μέσα στην ταινία.
Αρχικά, ο σκηνοθέτης ζήτησε να συμμετάσχουν και η κοπέλα και η Κατερίνα Μάτσα στην ταινία. «Η κοπέλα αρνήθηκε διότι έχει ξεφύγει από αυτή τη ζωή και δεν ήθελε να επιστρέψει σε μια τέτοια ατμόσφαιρα. Δεν επέμεινα, το σεβάστηκα. Οσο για την κυρία Μάτσα, πέρασα είκοσι λεπτά στο γραφείο της και από αυτά, τα δεκαπέντε απαντούσε στο τηλέφωνο και έσωζε ζωές. Στο τέλος, μου λέει, δεν έχω χρόνο. Εννοείται ότι και πάλι δεν επέμεινα».
Οι σκέψεις της «Ευρυδίκης» είναι δηλωτικές του αδιεξόδου που βιώνει: «Επινα πρέζα όχι για ξεχωρίσω, αλλά για να μπορώ να αντέχω τον εαυτό μου». «Αρχισε πάλι αυτό το παραλίγο τίποτα να μπαίνει μέσα μου». «Τη μάνα μου την υποτιμώ καθαρά». «Κάποτε το χαρτί ήταν ο καλύτερός μου φίλος – μετά τη γάτα μου». «Δεν είμαι ένα τίποτα, όπως λέει η μαμά μου. Είμαι η Ευρυδίκη. Ομως θα ήθελα να είμαι ένα τίποτα». «Πριν αρχίσω την πρέζα αισθανόμουν νεκρή. Ούτε η χειρότερη ξεφτίλα της πρέζας δεν μ’ έκανε να αισθάνομαι τόσο άσχημα όσο τότε». «Δεν θέλω να καταλήξω στα σκουπίδια. Πραγματικά δεν θέλω».

Απόρριψη

Η προσωπική ιστορία της «Ευρυδίκης» είναι μόνον ο ένας άξονας της ταινίας. Ενας άλλος είναι τα πλάνα των μικρών παιδιών, κοριτσιών όπως η «Ευρυδίκη», που όμως αυτά ζουν φυσιολογικές ζωές, μεγαλώνουν μέσα σε αγάπη. «Ακούγοντας το κείμενο, αισθάνθηκα ότι υπήρχαν σημαντικές στιγμές, ανατροπές στην ανάπτυξη του κοριτσιού, ώς τα 16 που έπεσε στην ηρωίνη, αλλά εικαστικά μου έλειπαν οι φάσεις της όταν ήταν παιδάκι, κοριτσάκι. Αλλο να ακούς ένα παιδάκι κι άλλο να το βλέπεις. Ενα παιδί που έχει εμπιστοσύνη στους γονείς του, αφήνουν να το “κάνουν μπαλάκι”, να το πετάνε στον αέρα και να γελάει. Η Ευρυδίκη στα έξι της χρόνια είδε τον πατέρα της να σκοτώνει το γατάκι της. Της έμεινε η αγάπη της για τα ζώα έκτοτε. Βίωσε σαν κοριτσάκι την απόρριψη, αλλά και τη βία. Το πιο σημαντικό, όμως, που μου έδωσε στην ιστορία που ήθελα εγώ να πω είναι ότι αυτό το κορίτσι είχε τη δύναμη της θέλησης. Η Ευρυδίκη μου έδωσε αυτήν την ευκαιρία και για έναν πολύ σημαντικό λόγο: περιέχει η ιστορία της τη δύναμη της θέλησης, ότι ένας άνθρωπος που φτάνει στον πάτο τελικά δεν αποδέχεται τον πάτο. Με όλο αυτό το ρημαγμένο φορτίο που κουβαλάει, σύντομα μπορεί να έχει ουσιαστικότερο λόγο υπάρξεως. Αυτό είναι το προνόμιο ανθρώπων που έχουν ματώσει κι έχουν σταθεί μετά στα πόδια τους. Εμείς, οι περισσότεροι, που πάντα ισορροπούσαμε, αγνοούμε αυτήν την πτυχή, αγνοούμε ένα κομμάτι του εαυτού μας».
Ο Φρέντυ Βιανέλλης ξεκίνησε τα γυρίσματα της ταινίας το φθινόπωρο του 2008 και ολοκλήρωσε μέσα στο 2009, σε μια περίοδο που ειδικά στους δρόμους γύρω από την Ομόνοια, δεν ήταν καθόλου δύσκολο να εντοπίσει κανείς σημεία όπου συχνάζουν χρήστες. Για την ακρίβεια, τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν σε μια εποχή που το αθηναϊκό κέντρο είχε κι αυτό πιάσει τον απόλυτο πάτο: «Ο άλλος μεγάλος άξονας της ταινίας είναι αυτός: οι δρόμοι, όλος αυτός ο κόσμος που καταλήγει στους δρόμους. Είναι σημαντικό αυτό διότι οι δρόμοι είναι η κατάληξη: η πρέζα εκεί θα σε οδηγήσει. Ετσι, παίρνουμε μια γεύση από αυτόν τον κόσμο, στον οποίο μπαίνει ουσιαστικά ένα παιδί».
Ο σκηνοθέτης είχε έρθει σε επαφή με πρώην χρήστες από την εποχή που, πριν από την «Ευρυδίκη», η Ολια Λαζαρίδου είχε ανεβάσει μια παράσταση με νέους ανθρώπους που είχαν περάσει από το «18 Ανω», σχηματίζοντας την ομάδα «18 Μποφόρ». «Συζήτησα πολύ μαζί τους. Βέβαια, δεν ήταν ακριβώς συνοδοιπόροι ή οδηγοί σε αυτές μου τις βόλτες στους δρόμους της Αθήνας, όμως με έβαλαν σε αυτόν τον κόσμο».

Με μια κάμερα «όργωσα» την πόλη...

Ο Φρέντυ Βιανέλλης «όργωσε» την Αθήνα, ενίοτε με κάποιον συνεργάτη αλλά συχνά ολομόναχος, με μία κάμερα. Από την πλατεία Θεάτρου, την Ευριπίδου και την Πατησίων έως την Τοσίτσα, «όπου γινόταν χαμός, στην κυριολεξία».
Συνήθως, η στερεοτυπική εικόνα ενός χρήστη ηρωίνης στον δρόμο είναι αυτή ενός νεαρού ατόμου, όμως ένα από τα πρόσωπα που προσέγγισε ο σκηνοθέτης ήταν ένας εξηντάχρονος χρήστης, ο οποίος έβρισκε κατάλυμα σε ένα υπόγειο κάτω από την πλατεία Κλαυθμώνος. «Κατεβαίνεις μερικές σκάλες, σε ένα σημείο όπου υποτίθεται ότι θα υπήρχε έξοδος από υπόγειο πάρκινγκ, και σε μια γωνία είχε το στρώμα του. Κοιμόταν εκεί και μοιραζόταν τον χώρο μαζί με έναν νεαρό. Το εκπληκτικό είναι πόσο νοικοκυρεμένος ήταν αυτός ο χώρος. Απρόσμενα τακτοποιημένος και, τηρουμένων των αναλογιών, καθαρός. Στον τοίχο είχε κολλήσει με ταινία εικόνες της Παναγίας».
Η περιδιάβαση του Φρέντυ Βιανέλλη σε αυτό τον κόσμο τού έμαθε ότι κάποιοι από τους χρήστες στον δρόμο ζούνε μιαν ιδιότυπη κανονικότητα. «Μου είχαν πει τα παιδιά του “18 Ανω” ότι αν ήθελα να προσεγγίσω κάποιους, θα έπρεπε να το κάνω πριν από τις 8 το πρωί ή μετά τις 8 το βράδυ. Κι αυτό, διότι στο μεσοδιάστημα προσπαθούν με σύστημα και αφοσίωση, λες και πρόκειται για ωράριο, να βγάλουν τα 30 ευρώ που χρειάζονται κάθε μέρα. Αυτά τα 30 ευρώ τούς εξασφαλίζουν 3 δόσεις – περίπου δέκα ευρώ η δόση. Οπότε δεν έχουν χρόνο για χασομέρι».
Οταν, λίγο καιρό μετά, ο Φρέντυ Βιανέλλης ξανακατέβηκε τις ίδιες σκάλες στην Κλαυθμώνος, η κατάσταση είχε αλλάξει. «Ο εξηντάχρονος που ήξερα έμαθα ότι είχε γυρίσει στο χωριό του. Στον ίδιο χώρο έμενε ένας Πολωνός χρήστης αλλά σε άθλιες συνθήκες. Με παρακάλεσε να μην τον τραβήξω και το σεβάστηκα».
Ο δημιουργός του ντοκιμαντέρ «Ευρυδίκη» συνομίλησε με πολλούς χρήστες, αλλά βέβαια η επαφή μαζί τους δεν ήταν το πιο εύκολο πράγμα. «Πολλοί ενθουσιάζονταν όταν τους έλεγα τι κάνω, μου έλεγαν, θα σε βοηθήσουμε, αλλά ο λόγος τους ήταν αέρας, η διάθεσή τους άλλαζε από στιγμή σε στιγμή. Τους έλεγα ότι δεν πρόκειται να τους δώσω χρήματα, τους αγόραζα όμως πακέτα τσιγάρα. Καπνίζουν πολύ οι άνθρωποι αυτοί, το έχουν ανάγκη. Αλλά δεν ήθελα να τους δώσω χρήματα να πάρουν πρέζα».
Η «Περίπτωση Ευρυδίκη» προβλήθηκε στο Φεστιβάλ με θέμα την υγεία της Κω, όμως υπάρχει περίπτωση να τη δούμε είτε στις αίθουσες είτε στην τηλεόραση;

Πηγή: Καθημερινή (Ηλία Μαγκλίνη)