17/10/10

Τα αμαρτήματα της κάλπης και του ψηφοδελτίου...

Η αντικατάσταση της φανερής ψηφοφορίας από τη μυστική δεν έφερε και το τέλος των τοπικών εκλογικών πελατειακών δικτύων 
Η κάλπη στο νεοελληνικό κράτος είναι είδος... εισαγωγής από τη Δύση, όπως άλλωστε και η μυστική ψηφοφορία. Αν και οι Αρχαιοέλληνες είχαν χρησιμοποιήσει, κατά κάποιον τρόπο, και τα δύο. Μέχρι την έλευση των Βαυαρών και του Οθωνα, ο πατροπαράδοτος τρόπος ψηφοφορίας ήταν οι συνελεύσεις, όπου γινόταν προφορική και φανερή ψηφοφορία. Ο θεσμός, όπως φαίνεται, διαμορφώθηκε τα επόμενα χρόνια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Συνήθως, η θητεία των δημογερόντων ή όπως διαφορετικά ονομάζονταν κατά περιοχές ήταν ετήσια και όπου παραβιαζόταν αυτό (λόγου χάρη στην Αθήνα, όπου για μια περίοδο ήταν τριετής) προκαλούνταν έντονες αντιδράσεις.
Η απόπειρα του κυβερνήτη Καποδίστρια να θεσπιστεί η μυστική ψηφοφορία στις εκλογές για τους δημογέροντες έμεινε ανολοκλήρωτη. Η πρόθεσή του δεν οφειλόταν μάλλον σε δημοκρατικούς λόγους, αλλά στην υπονόμευση της φανερής πελατειακής ψήφου.
 
Αυθαιρεσίες
Οι πρώτες κάλπες για τις δημοτικές στήθηκαν τον Ιούλιο του 1834 στον νομό της Αργολιδοκορινθίας - έναν από τους δέκα νομούς της οθωνικής Ελλάδας.
 
Οι Νεοέλληνες τις γνώρισαν το επόμενο έτος, όταν ολοκληρώθηκαν οι πρώτες εκλογές στους 450 δήμους και εκλέξανε τα δημοτικά συμβούλια. 
Ολα τότε τα έσκιαζε ο ενθουσιασμός της ψηφοφορίας και η άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν. Οι αυθαιρεσίες, η βία, η νοθεία βρίσκονταν σε δεύτερο πλάνο.
 
Θεωρητικά, τις κάλπες, όπως άλλωστε και τα ψηφοδέλτια, προμήθευαν στα εκλογικά κέντρα (κατά κανόνα εκκλησίες) αρχικώς οι αρμόδιες αρχές της κεντρικής εξουσίας και στην πορεία οι δημοτικές αρχές (με έξοδά τους). Στην πράξη, όμως, μπορούμε να φανταστούμε ότι το ζήτημα των εκλογικών υλικών αντιμετωπιζόταν εκ των ενόντων.
Τα πρώτα ψηφοδέλτια έπρεπε, κατά τις εγκυκλίους, να είναι λευκά, ορισμένου μεγέθους και αριθμημένα.



Ο «μάλλον φορολογούμενος», που είχε συμπληρώσει τα 25 χρόνια, δεν είχε άλλο εκλογικό κώλυμα (π.χ. καταδικασμένος ή υπόδικος) έγραφε πάνω στο ψηφοδέλτιο τα ονόματα όσων ήθελε να ψηφίσει, σημειώνοντας και το επάγγελμά τους. Ανέγραφε τόσα ονόματα όσα και οι σύμβουλοι που θα εκλέγονταν (ο αριθμός ήταν διαφορετικός για τις τρεις κατηγορίες των οθωνικών δήμων, στις οποίες χωρίζονταν σύμφωνα με τον πληθυσμό τους).
Ο εκλογέας προσερχόταν στη σφραγισμένη με βουλοκέρι κάλπη και είτε ο ίδιος έριχνε διπλωμένο το ψηφοδέλτιο μέσα είτε ο εποπτεύων την κάλπη.
 
Ο τελευταίος σημείωνε το όνομα του ψηφοφόρου στον εκλογικό κατάλογο. Αυτός είχε συνταχθεί τις προηγούμενες μέρες από την εκλογική επιτροπή και γνωστοποιούνταν με την ανάρτησή του (τότε υποβάλλονταν και οι τυχόν ενστάσεις για παραλείψεις ή «παραφουσκώματα»).
 
Ο εκλογέας μπορούσε να ψηφίσει και... δι’ αντιπροσώπου. Στην αρχή, τουλάχιστον, δεν υπήρχε πρόβλημα μυστικότητας της ψηφοφορίας, αφού λόγω «κεκτημένης ταχύτητας», αλλά και για διάφορους άλλους λόγους, που μπορούμε εύκολα να φανταστούμε, αρκετοί ήταν αυτοί που επιθυμούσαν να γνωστοποιείται τι ψηφίζουν. Ετσι, πολλοί έβαζαν και την υπογραφή τους κάτω από το ψηφοδέλτιο!
 
Πάντως, η ψηφοφορία ήταν υποχρεωτική και η αποποίηση της εκλογής σε δημοτικό αξίωμα απαγορευόταν, εκτός και αν υπήρχε πολύ σοβαρό εμπόδιο. Βεβαίως, οι υποψήφιοι ήταν γνωστοί, αλλά ο καθένας μπορούσε να ψηφίσει κάθε εκλόγιμο (30χρονο με φορολογούμενη περιουσία και κάτοικο της περιοχής). Αν σκεφτούμε ότι το ψηφοδέλτιο δεν ήταν υποχρεωτικό να συμπληρώνεται μέσα στον χώρο της ψηφοφορίας, να ρίχνεται στην κάλπη μέσω αντιπροσώπου, μπορούμε πάλι να φανταστούμε τι προηγούνταν, τουλάχιστον, με τους δημότες που ήταν αναλφάβητοι -και ήταν οι περισσότεροι.
Με τον τρόπο αυτό, που δεν μεταβλήθηκε μετά την πτώση της μοναρχίας και την επιβολή της συνταγματικής βασιλείας, έγιναν τα χρόνια του Οθωνα εννιά φορές δημοτικές εκλογές (1834-1861).
 
Για ποιους λόγους τα σφαιρίδια επικράτησαν των ψηφοδελτίων
 
Μέγιστο πρόβλημα οι αναλφάβητοι ψηφοφόροι 
Μετά την επανάσταση του Οκτωβρίου 1862, μαζί με το πολίτευμα και την αλλαγή της δυναστείας είχαν ωριμάσει τα πράγματα και για αλλαγές στις εκλογές. Η τριαντάχρονη χρήση του ψηφοδελτίου είχε εδραιώσει την πεποίθηση ότι αυτός ο τρόπος ψηφοφορίας ήταν «καταλληλότερος εις τα ανεπτυγμένα έθνη, τα έχοντα ηθικήν καλυτέραν, σέβας προς τους νόμους και την δημοτικήν παιδείαν διακεχυμένην και εις το ευτελέστατον χωρίον» (απόσπασμα από γνωμάτευση νομομαθών για ενστάσεις κατά του κύρους των πρώτων εκλογών με σφαιρίδια). Το μέγιστο πρόβλημα ήταν οι αναλφάβητοι ψηφοφόροι.
Με τα ψηφοδέλτια, έλεγαν, ο καθένας μπορεί να ψηφίσει οποιονδήποτε, ενώ με το σφαιρίδιο μόνο τους επισήμως αναγνωρισμένους ως υποψήφιους.
 
Οι αγράμματοι ήταν αναγκασμένοι να δίνουν τα ψηφοδέλτιά τους και ν' αναγράφουν άλλοι στο λευκό χαρτί τα ονόματα των ψηφιζόμενων, έτσι «αυτοί μεν (οι αναλφάβητοι) έρριπτον εν τη κάλπη δι' ιδίας χειρός τα ψηφοδέλτια, αλλά κυρίως εψηφοφόρουν οι γράψαντες αυτά...».
 
Σοβαρό επιχείρημα κατά των ψηφοδελτίων ήταν, όμως, κι άλλο: «Επειδή ο νόμος δεν υπεχρέου τους εκλογείς να γράψωσι τα ψηφοδέλτια εντός της αιθούσης, όργανα κομματαρχών, εκούσια ή μισθωτά, διωργανίζοντο εκτός, ήνοιγον γραφεία, είλκυον και έπειθον ή ηνάγκαζον τους εκλογείς να λαμβάνωσι παρ' αυτών ψηφοδέλτια έτοιμα...».
 
Εξαναγκασμός
Ο εκβιασμός ολοκληρωνόταν, καθώς οι εκτός του εκλογικού τμήματος «εφεύρον τρόπον να βεβαιούνται αν οι υποχρεωμένοι, εξαναγκασμένοι ή εξηρτημένοι εκλογείς ετήρουν την υπόσχεσίν των, δίδοντες εις αυτούς ψηφοδέλτια διακρινόμενα διά του σχήματος, του χρώματος, του τρόπου της διπλώσεώς των. Ανθρωποι των κομμάτων, τεταγμένοι εντός επετήρον και πολλάκις ήρπαζον εκ των χειρών των προσερχομένων να ψηφοφορήσωσι το ψηφοδέλτιον το οποίον εκράτουν και αντ' αυτού έδιδον άλλον».
Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Το σύστημα με τα ψηφοδέλτια, όπως εφαρμοζόταν, έδινε τη δυνατότητα στους κομματάρχες που βρίσκονταν στα εκλογικά κέντρα να ξέρουν περίπου την πορεία της ψηφοφορίας. Ετσι, όταν «προέβλεπαν βεβαίαν την έκβασιν του τελικού αποτελέσματος κατ' αυτών να ζητώσι την νίκην εις την υλικήν βίαν ή εις αθέμιτα τεχνάσματα. Εδώ εκώλυον εναντίους εκλογείς να ψηφίσωσι, ήρχοντο εις αιματηράς συγκρούεις. Αλλού ηγωνίζοντο να παραγεμίσωσι παντί τρόπω τας πειναλέας κάλπας των. Αλλαχού συνώθουν τας δυνάμεις των εις το να θραύσωσι τας μεστάς και κεκορεσμένας κάλπας των αντιπάλων ή ν' αναρπάσωσι και καταστήσουσι αυτάς αφάντους».
Στον κατάλογο των «αμαρτημάτων του ψηφοδελτίου» προστίθενται και μια σειρά άλλα σοβαρά προβλήματα που δημιουργούνταν κατά τη διαλογή (στον... πατριωτισμό της επιτροπής επαφίεται η σωστή καταμέτρηση).
Ολα αυτά ή έστω τα περισσότερα εξουδετερώνονταν από τα σφαιρίδια τα οποία καθιερώθηκαν όχι «εις το συμφέρον τούτου ή εκείνου, αλλά εις το γενικόν συμφέρον».
Θεωρητικά, βεβαίως, όλα αυτά. Το οθωνικό λαϊκό δίστιχο «Αν γίνουν στον τόπο ελεύθεραι εκλογαί / θα λείψουν και οι δέκα του Φαραώ πληγαί...» απηχούσε ακόμη την πραγματικότητα.

23 εκλογικές αναμετρήσεις τα πρώτα 100 χρόνια
Η συχνότητα
Εννιά φορές τα χρόνια του Οθωνα οι Ελληνες ψήφισαν με ψηφοδέλτια (1834-1861). Μετά την έξωση του Οθωνα, δημοτικές εκλογές θα ξαναγίνουν το 1866 και από τότε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1920 άλλες δεκατέσσερις τοπικές αναμετρήσεις θα γίνουν με σφαιρίδια και σιδερένιες κάλπες. Η καταγωγή
Το σφαιρίδιο επιλέχτηκε το 1864 ύστερα από εισήγηση των Επτανήσιων πληρεξουσίων στη Β’ Εθνική Συνέλευση (εφαρμοζόταν στο Ιόνιο κράτος, με ρίζες την περίοδο της ενετοκρατίας). Με επιμονή τους, μάλιστα, περιλήφθηκε στο Σύνταγμα και η καθολικότητα του δικαιώματος του εκλέγειν. Οι καινοτομίες
Συμπτωματικά οι περισσότερες από τις καινοτομίες στον τρόπο ψηφοφορίας εφαρμόζονται πρώτα στις δημοτικές εκλογές. Απ΄ αυτές ξεκίνησε το σφαιρίδιο, σ΄ αυτές επανήλθε πρώτα το ψηφοδέλτιο, από τις ίδιες άρχιζαν να ψηφίζουν οι γυναίκες, εμφανίστηκε το εκλογικό βιβλιάριο και στις δημοτικές καταργήθηκε (2002). Ο «κανόνας» των καταγγελιών για νοθεία 
Μέχρι την έξωση του Οθωνα κανόνας ήταν οι ηττημένοι των εκλογών να καταγγέλλουν τους νικητές για νοθεία. Για λίγο-πολύ γνήσιες εκλογές μπορούμε να μιλάμε μόνο μετά το 1864. Κρίνοντας όλη αυτή την περίοδο, ο Ν. Δραγούμης (αναδείχτηκε σε πολλά αξιώματα μέχρι και υπουργός Εξωτερικών) είναι πολύ γλαφυρός στις αναμνήσεις του για τον τρόπο που γίνονταν οι εκλογές: «Η μεν παραβίασις των καλπών ωνομάσθη συστολή των σανίδων, αι δε σαπουνοκασέλαι και τα σακούλια κάλπαι, η λύμανσις των σφραγίδων τυχαία σύντριψις, οι συμβολαιογράφοι επί της ψηφοφορίας επιτροπαί και οι απόβλητοι του λαού εκλεκτοί αυτού...». Η σχετικότητα των μεθόδων 
Το σφαιρίδιο αντί του ψηφοδέλτιου στις εκλογές μετά την έλευση του Γεωργίου Α΄ ήταν ασφαλώς μια πιο δημοκρατική μέθοδος. Σε συνδυασμό, μάλιστα, με το καθολικό της ψηφοφορίας (από το 21ο έτος) αναδείκνυε την Ελλάδα πρωτοπόρα στην άμεση εκλογή των τοπικών αρχόντων (οι πρώτες δημοτικές με το νέο σύστημα έγιναν το 1866). Μετά από μισό περίπου αιώνα, πάντως, τα πράγματα αλλάζουν. Οι αγράμματοι είχαν περιοριστεί, αυτός ο τρόπος ψηφοφορίας θεωρούνταν «καθυστερημένος», είχαν στο μεταξύ προσαρμοστεί και οι μέθοδοι καλπονοθείας και αίτημα των προοδευτικών είναι η επαναφορά του ψηφοδελτίου.1822-1926 
Χρειάστηκαν εκατό χρόνια για τη θέσπιση μυστικής ψηφοφορίας 
Τα χρόνια μετά την τουρκοκρατία είχε εδραιωθεί, μία ή δύο φορές αναλόγως, να γίνεται ανοιχτή προφορική ψηφοφορία για την εκλογή εκπροσώπων απέναντι στις οθωμανικές αρχές. Ο ψηφοφόρος εκφωνούσε το όνομα του υποψήφιου που ψήφιζε. Οι δηλώσεις καταγράφονταν σε πρακτικό, που υπέγραφαν οι εγγράμματοι. 1822-1827
 Μετά την Επανάσταση οι δημογέροντες (ο αριθμός ποικίλλει και φθάνει μέχρι πέντε) εκλέγονται με φανερή προφορική ψηφοφορία. Τα «δύο τρίτα είναι ο απαιτούμενος αριθμός διά να έχη κύρος η εκλογή?». 1827-32
 Διατήρηση της φανερής προφορικής ψηφοφορίας, με πλειοψηφικό σύστημα. Ο τρόπος αυτός της ψηφοφορίας, για ευκολονόητους λόγους, ευνοούσε την πελατειακή ψήφο και την εξάρτηση του ψηφοφόρου από τους ισχυρούς. 1834-35
 Οι πρώτες δημοτικές εκλογές με χάρτινα χειρόγραφα ψηφοδέλτια. Οπως και σε όλες τις προηγούμενες, δεν υπήρχαν ενιαία καθορισμένες μέρες για τη διεξαγωγή τους και μπορούσαν να διαρκέσουν για εικοσιτετράωρα. 1864
 Στο νέο Σύνταγμα ορίζεται ότι η εκλογή των βουλευτών γίνεται «δι' αμέσου καθολικής και μυστικής ψηφοφορίας διά σφαιριδίων». Ο εκλογικός νόμος επέκτεινε τον τρόπο αυτό και στις δημοτικές εκλογές. Τα εκλογικά υλικά είναι υποχρεωμένοι να τα εξασφαλίζουν οι δήμοι. 1911
 Από το αναθεωρημένο Σύνταγμα αφαιρείται ο όρος «διά σφαιριδίων». 1912
 Ο νέος εκλογικός νόμος εισάγει τα ψηφοδέλτια, που διανέμουν οι κρατικές υπηρεσίες. 1914
 Δημοτικές με ψηφοδέλτια και εκλογικά βιβλιάρια. 1920
 Βουλευτικές εκλογές στη Θράκη και στο Μέτωπο της Μικράς Ασίας με ψηφοδέλτια. Ηταν... δύσκολο να βρεθούν εκεί τα ειδικά «καλποδόχα δοχεία» (οι τσίγκινες, χωρισμένες στα δύο ασπρόμαυρες κάλπες με τον ανάλογο «σωλήνα» του ΝΑΙ και του ΟΧΙ). 1923
 Βουλευτικές εκλογές σε Αθήνα, Πειραιά, Θράκη και Μακεδονία με ψηφοδέλτια. 1925
 Δημοτικές και κοινοτικές εκλογές (οι πρώτες μετά το 1914) με ψηφοδέλτια. Αναγνώριση του δικαιώματος των γυναικών να ψηφίζουν στις δημοτικές. Προϋπόθεση, όμως, ήταν να είναι πάνω από 30 χρόνων και να γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση. Εκείνη την εποχή όμως το 65% περίπου των γυναικών ήταν αναλφάβητες και κυρίως όσες ήταν πάνω από 30 χρονών. 1926
 Γενική θέσπιση του ψηφοδελτίου, με ορισμένες εξαιρέσεις (Υδρα, Σπέτσες και Ψαρά), που θα καταργηθούν αργότερα.
Πηγή: Έθνος

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου