Θεσσαλονίκη, o δήμος των εκλογικών ανατροπών

Δήμαρχος με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης είναι ο μουσουλμάνος Οσμάν Σαΐτ. Θα παραμείνει στο αξίωμα ως τον σχηματισμό της κυβέρνησης Βενιζέλου. Τότε θα αντικατασταθεί (Αύγουστος 1916) από τον βενιζελικό Κ. Αγγελάκη. O τελευταίος θα καθαιρεθεί από τη βασιλική κυβέρνηση Γούναρη, μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920. Ο Σαΐτ επαναδιορίζεται, αλλά μετά τη Μικρασιατική καταστροφή «ανεχώρησεν εξ Ελλάδος, ως ανταλλάξιμος...» και χάνονται τα ίχνη του. Στη δημαρχία μετά το κίνημα του 1922 θα βρεθεί οβενιζελικός Π. Συνδίκας, ο οποίος και θα παραμείνει στη θέση μέχρι τη διεξαγωγή των πρώτωνδημοτικών εκλογών.

Στην αναμέτρηση του 1925 οι δυο προηγούμενοι δήμαρχοι (Αγγελάκης και Συνδίκας) θα είναι υποψήφιοι. Υποψήφιοι, επίσης, από τον αντιβενιζελικό χώρο είναι οι Οικονόμου και Ζήσης. Τα προγνωστικά μέχρι και τη μέρα των εκλογών θέλουν τους δύο πρώτους να είναι οι επικρατέστεροι. Ο «εργατοπρόσφυξ» Πατρίκιος δεν υπολογίζεται.

Την Κυριακή των εκλογών στα 59 εκλογικά τμήματα της πόλης προσέρχονται και ψηφίζουν περίπου 17.500 Θεσσαλονικείς (σε σύνολο εγγεγραμμένων 40.000).

Η αντίδραση
Ο Πατρίκιος ανατρέπει όλα τα προγνωστικά. Συγκέντρωσε 30% των ψήφων και την πλειοψηφία των συμβούλων, ενώ οι Αγγελάκης 26%, Συνδίκας 15%, Οικονόμου 12% και Ζήσης 5%. Ετσι, δήμαρχος από τους συμβούλους, όπως προβλέπει ο εκλογικός νόμος, αναδεικνύεταιο Πατρίκιος.

Η αντίδραση της δικτατορίας αλλά και των πολιτικών κομμάτων στην αρχή ήταν ήπια. Μπορεί να ήταν ο νέος δήμαρχος «εργατοπρόσφυξ και κομμουνίζων», αλλά «δημοκρατικός», όπως έγραφε ο Τύπος. Ομως το καθεστώς που είχε ανακηρύξει τον αγώνα κατά του κομμουνισμού σε «εθνικό καθήκον» ανατριχιάζει.

Μετά τον πρώτο αιφνιδιασμό η αμηχανία θα μετατραπεί σε κήρυξη πολέμου. Οι εφημερίδες καλούν «πολιτικούς και στρατιωτικούς να μην καθίσουν με σταυρωμένα χέρια μπροστά στον κίνδυνο που δημιούργησε η άλωση της δημαρχίας από κομμουνιστές».

Ο Πάγκαλος αντιδρά με «ειδικό διάταγμα» και ακυρώνει πραξικοπηματικά τις εκλογές στη Θεσσαλονίκη και την Ξάνθη (κι εκεί είχε εκλεγεί «κόκκινος» δήμαρχος). Προκηρύσσει νέες για τις 21 Δεκεμβρίου. Το πρόσχημα είναι ότι ο Πατρίκιος δεν συγκέντρωσε το απαιτούμενο απότον νόμο ποσοστό των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων.

Ο κρατικός μηχανισμός κινήθηκε δραστήρια για να ανατρέψει τα αποτελέσματα στις επαναληπτικές εκλογές. Ο Αγγελάκης εμφανίζεται ως υποψήφιος της κυβέρνησης, αλλά και των βενιζελικών. Ο Συνδίκας αποσύρει την υποψηφιότητά του για να διευκολύνει την επιτυχία του. Ονομάρχης κάνει ό,τι μπορεί για να επηρεάσει και να νοθεύσει το αποτέλεσμα. Ο ίδιος ο δικτάτορας τις μέρες τις ψηφοφορίας βρίσκεται στη Β. Ελλάδα.

Αλλά τα αποτελέσματα ηχούν πάλι σαν κεραυνός. Ο Πατρίκιος συγκεντρώνει το 50,6% και ο Αγγελάκης μόλις το 31,1% (μικρότερα ποσοστά πήραν οι άλλοι δυο υποψήφιοι που ψήφισαν οι βασιλικοί). Τον νικητή δεν ψήφισαν μόνο οι πρόσφυγες, οι εργάτες και οι κομμουνιστές, όπως στην πρώτη ψηφοφορία.

Εξορία
Την άλλη μέρα ο Πάγκαλος σπεύδει στη Θεσσαλονίκη. Με το γνωστό κωμικοτραγικό τρόπο δήλωνε ότι «ελυπήθη σφοδρώς, διότι δεν κατενοήθη υπό του αστικού κόσμου η σπουδαιότης της δημοτικής εκλογής». Πρόσθετε ότι «το ζήτημα είναι εξαιρετικής σοβαρότητος» και θα σκεφθεί τι θα κάνει...

Δεύτερη ακύρωση των εκλογών θα τον γελοιοποιούσε τελείως. Γι' αυτό βρέθηκε άλλη λύση: οι κομμουνιστές σύμβουλοι συνελήφθησαν και εξορίστηκαν! Ετσι αρχίζει η δημοτική ιστορία της Θεσσαλονίκης, παρουσιάζοντας κατά καιρούς πολλές ιδιομορφίες...

Συνεχής παρουσία του θεσμού της αυτοδιοίκησης

Καθώς η Θεσσαλονίκη συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη δημοτική μάχη της ερχόμενης Κυριακής, η αυτοδιοικητική ιστορία της αποκτά πρόσθετο ενδιαφέρον. Πολύ περισσότερο, καθώς και η προϊστορία του θεσμού στην πόλη είναι ξεχωριστή.

Ο ιστορικός Απ. Βακαλόπουλος αναγορεύει τη Θεσσαλονίκη σε πόλη-παράδειγμα, που επαληθεύει τη θεωρία ότι οι νεοελληνικές κοινότητες έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα. Η κοινοτική αυτονομία της, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, διατηρήθηκε τους ρωμαϊκούς χρόνους, αλλά και κάτω από τους μετέπειτα κατακτητές. Τον 12ο και 14ο αιώνα παραδόθηκε στους Φράγκους και τους Ενετούς, με τον όρο οι κάτοικοί της να διατηρήσουν τις αρχές της. Κοινοτικοί θεσμοί, όπως προσθέτει, εξακολουθούν να λειτουργούν εκεί σε μια αδιάκοπη συνέχεια ως την απελευθέρωση από τους Τούρκους.

Για να αποκτήσει, όμως, τον πρώτο ελεγμένο δήμαρχο θα περιμένει ως το 1925, οχτώ χρόνια μετά την ανακήρυξή της σε δήμο. Τη χρονιά εκείνη η δικτατορία του Πάγκαλου, σε μια κίνηση αντιπερισπασμού, αναζητώντας κάποια λαϊκή επίφαση, διενεργεί στις 25 Οκτωβρίου αυτοδιοικητικές εκλογές - είχαν να προκηρυχθούν πάνω από μια δεκαετία.

Παντού σχεδόν νικούν οι αντιπαγκαλικοί δημοκρατικοί συνδυασμοί. Στην Αθήνα θριαμβεύει ο Σπ. Πάτσης, απέναντι στον αντιβενιζελικό Σπ. Μερκούρη. Στον Πειραιά κερδίζει ο υποψήφιος της βενιζελικής-δημοκρατικής παράταξης Τ. Παναγιωτόπουλος, έχοντας αντίπαλο τον Ι. Σκυλίτση.

Στη Θεσσαλονίκη, όμως, συμβαίνουν πρωτοφανή πράγματα, που θα σφραγίσουν τελικά εκείνη την αναμέτρηση. Εκλέγεται, με περιπετειώδη τρόπο, ένας «εργατο-πρόσφυγας» ή «προσφυγοκομμουνιστής», σύμφωνα με την τρέχουσα ορολογία της εποχής. Πρόκειται για τον Μηνά Πατρίκιο.

Ξανά δήμαρχος το 1954

Ο Μ. Πατρίκιος ήταν υποψήφιος και στις εκλογές του 1929. Τότε δεν θα εκλεγεί, αλλά θα κατακτήσει το αξίωμα ξανά το 1954. Οαντικομμουνιστικός συναγερμός της κυβέρνησης Παπάγου, ώστε να μην «πέσει στα χέρια κομμουνιστών» η πόλη έπεσε στο κενό. Πρώτευσε, χωρίς να συγκεντρώσει το 40%, όπως απαιτούσε ο νόμος. Αλλά στον δεύτερο γύρο συνέτριψε τον κυβερνητικό Σ. Γκοτζαμάνη...

Απροθυμία προσέλευσης

Οι Θεσσαλονικείς ψηφίζοντας στις δημοτικές εκλογές το 1925 δεν φάνηκαν και τόσο πρόθυμοι να προσέλθουν στις κάλπες. Η μεγάλη αποχή αποδόθηκε τότε σε τεχνικούς και πολιτικούς λόγους. Οι ψηφοφόροι κατανέμονταν στα εκλογικά τμήματα κατ' αλφαβητική σειρά. Ετσι, συχνά κάποιος για να ψηφίσει έπρεπε να διασχίσει όλη την πόλη. Ενας άλλος λόγος ήταν και η έλλειψη «φανατισμού» από μέρουςτων διασπασμένων βενιζελικών.

Πηγή: Έθνος (Τ. Κατσιμάρδος)