Λήψη μέτρων για να μη... χαιρετήσουμε τον πλάτανο ξ

Ζητούν να περιοριστεί η εξάπλωση του μύκητα Ceratocystis platani, που έχει νεκρώσει χιλιάδες δέντρα σε Ηπειρο και Πελοπόννησο, αφού εμφάνισή του και σε άλλες περιοχές της χώρας ίσως σημάνει μια άνευ προηγουμένου οικολογική καταστροφή

Στην Ηπειρο, στις πηγές του ποταμού Ευρώτα στο αρκαδικό οροπέδιο και στην Αρχαία Ολυμπία έχει εισβάλει η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου, μία από τις πλέον καταστρεπτικές νόσους δασικών δένδρων παγκοσμίως.

Χιλιάδες αιωνόβια πλατάνια έχει νεκρώσει στην Πελοπόννησο ο μύκητας Ceratocystis platani που προκαλεί την ασθένεια, από το 2003 που πρωτοεμφανίστηκε στη Μεσσηνία. Μηχανήματα εκσκαφής και εργαλεία κοπής κλάδων είναι ο σημαντικότερος παράγοντας διασποράς του παθογόνου οργανισμού στον ελλαδικό χώρο.

Με μεγάλη ταχύτητα
«Εάν δεν ληφθούν άμεσα δραστικά μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης της ασθένειας, ο μύκητας μπορεί να διαδοθεί ταχύτατα και στις υπόλοιπες περιοχές της χώρας, προκαλώντας τεράστια οικολογική καταστροφή», τονίζει ο Δρ Παναγιώτης Τσόπελας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΘΙΑΓΕ, ο οποίος παρακολουθεί την πορεία της νόσου από τότε που πρωτοεμφανίστηκε στη χώρα μας.

Ο μύκητας C. platani θεωρείται αύτοχθον είδος της Βόρειας Αμερικής και πιθανολογείται ότι εισήχθη στην Ευρώπη από τις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι πρώτες αναφορές της ασθένειας στην Ευρώπη αφορούν σε περιοχές της Ιταλίας και της Γαλλίας, όπου η ασθένεια πήρε στη συνέχεια μεγάλη έκταση.

Το παθογόνο έχει επίσης διαπιστωθεί στην Ελβετία και υπάρχουν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες για την παρουσία του στο Βέλγιο, στην Ισπανία, στην Αρμενία και πρόσφατα στο Ιράν.

Στην Ελλάδα ο μύκητας έχει εισαχθεί, κατά πάσα πιθανότητα με φυτευτικό υλικό από την Ιταλία, χωρίς να αποκλείεται όμως η είσοδός του με κάποιο μολυσμένο μηχάνημα ή εργαλείο ή ακόμα και με ξύλο από προσβεβλημένα δένδρα που χρησιμοποιήθηκε ως υλικό συσκευασίας.

Πολλά ερωτηματικά εγείρει το γεγονός ότι, αν και ο μύκητας έχει νεκρώσει εκατοντάδες χιλιάδες πλατάνια στην Ευρώπη, η Κομισιόν δεν διαβλέπει κανέναν κίνδυνο.

Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, απαντώντας σε ερώτημα του ευρωβουλευτή του ΠΑΣΟΚ Κρίτωνα Αρσένη με θέμα «Αντιμετώπιση ευρωπαϊκής επιδημίας πλατανιών», δεν διαβλέπει κανέναν κίνδυνο.

Μάλιστα ο Ελληνας ευρωβουλευτής κ. Αρσένης παρέθεσε στην Επιτροπή τις μελέτες των Ελλήνων επιστημόνων του ΕΘΙΑΓΕ (Tsopelas & Angelopoulos, 2004) για τον Ceratocystis platani, αλλά η Κομισιόν στην απάντησή της μεταξύ άλλων αναφέρει χαρακτηριστικά: «?η Επιτροπή δεν έχει γνώση οιασδήποτε πρόσφατης μελέτης αναφορικά με τον δυνητικό αντίκτυπο της διάδοσης του υπόψη οργανισμού στο έδαφος της Ευρωπαϊκής Ενωσης»!

Τα έλκη. Ο μύκητας C. platani αναπτύσσεται μέσα στα αγγεία του ξύλου στον κορμό, στους κλάδους και στις ρίζες των δένδρων που προσβάλλει.

«Παράλληλα προξενεί νέκρωση του φλοιού και δημιουργία ελκών» λέει ο Δρ Παναγιώτης Τσόπελας και εξηγεί: «Ωστόσο, σε δένδρα με τραχύ φλοιό τα έλκη είναι εξωτερικά δυσδιάκριτα και μόνο μετά την αποκόλληση του φλοιού καθίσταται εμφανής η νέκρωση στο εσωτερικό του φλοιού και στο σομφό ξύλο.

Εξαιτίας της προσβολής των αγγείων του ξύλου, τμήματα ή και ολόκληρη η κόμη του δένδρου μπορεί να μη βλαστήσει καθόλου ή να παρουσιάζει μειωμένη βλάστηση με σύγχρονη μικροφυλλία ή και ελαφρό κιτρίνισμα των φύλλων.

ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
Σε μεγάλα δένδρα παρατηρούνται συμπτώματα ημιπληγίας, με την εμφάνιση νεκρώσεων σε έναν μεγάλο βραχίονα στη μία πλευρά του δένδρου, στη συνέχεια όμως η προσβολή επεκτείνεται και στο υπόλοιπο δένδρο. Σε μικρότερα δένδρα είναι συχνότερα τα συμπτώματα αποπληξίας, με ολική νέκρωση του δένδρου..

Το πλέον χαρακτηριστικό διαγνωστικό σύμπτωμα της ασθένειας είναι ο μεταχρωματισμός του ξύλου, που παρατηρείται μετά την αφαίρεση του φλοιού σε προσβεβλημένα τμήματα του κορμού ή των κλάδων που δεν έχουν ακόμα νεκρωθεί, συνήθως κοντά σε έλκη, στα όρια του νεκρού και του ζώντος σομφού ξύλου».

«ΥΠΟΧΘΟΝΙΑ» ΑΣΘΕΝΕΙΑ
Διαδίδεται υπογείως από τα άρρωστα στα υγιή δένδρα

Το μολυσμένο χώμα ή κομμάτια προσβεβλημένου ξύλου μεταφέρεται με μηχανήματα εκσκαφής, που χρησιμοποιούνται σε ποτάμια ή δρόμους με προσβεβλημένα δένδρα, δημιουργώντας νέες εστίες.

Μάλιστα τα σπόρια του μύκητα μπορούν να επιβιώσουν για πολλές ημέρες επάνω στα εργαλεία, ιδιαίτερα όταν πάνω σε αυτά παραμένει πριονίδι από προσβεβλημένα δένδρα.

«Σε κάθε εστία προσβολής, το παθογόνο διαδίδεται υπογείως από τα προσβεβλημένα δένδρα στα γειτονικά υγιή, με την επαφή και αναστόμωση των ριζών τους», εξηγεί ο δρ Τσόπελας. «Αυτός ο τρόπος διάδοσης της ασθένειας είναι πολύ συχνός σε πλατάνια κατά μήκος ποταμών και χειμάρρων, όπου τα δένδρα αναπτύσσονται το ένα δίπλα στο άλλο με το ριζικό τους σύστημα να έρχεται σε επαφή.

Σε ποταμούς και χείμαρρους ο μύκητας διαδίδεται προς τα κατάντη με κορμούς και κλαδιά προσβεβλημένων νεκρών δένδρων, που σπάζουν και μεταφέρονται με το υδάτινο ρεύμα. Ετσι, δημιουργούνται νέες προσβολές στην παραποτάμια βλάστηση από πληγές στο κατώτερο τμήμα του κορμού και των ριζών».

Επέκταση
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων, στην Πελοπόννησο η ασθένεια ήταν ήδη διαδεδομένη σε αρκετά σημεία του Νομού Μεσσηνίας, όταν διαπιστώθηκε για πρώτη φορά το 2003.

Στην Ηλεία και την Αρκαδία, το παθογόνο εντοπίστηκε αντίστοιχα το 2004 και 2005, σε μεμονωμένες μικρές κηλίδες. Σταδιακά, όμως, επεκτάθηκε σε νέες περιοχές και σε αρκετές περιπτώσεις έχουν ήδη σημειωθεί εκτεταμένες προσβολές, ιδιαίτερα σε φυσικά οικοσυστήματα πλατάνου του Νομού Ηλείας.

Το 2009 το παθογόνο διαπιστώθηκε και στον Νομό Αχαΐας, όπου προς το παρόν δεν έχει πάρει μεγάλη έκταση. Στη Δ. Πελοπόννησο, ο C. Platani έχει νεκρώσει και ένα σημαντικό αριθμό δένδρων σε κατοικημένες περιοχές.

Στην Ηπειρο η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου καταγράφηκε για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 2010, στους Νομούς Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας. Από την έκταση των προσβολών και τον αριθμό των νεκρών δένδρων πιθανολογείται ότι το παθογόνο διαδόθηκε στις περιοχές αυτές τα τελευταία 4-5 χρόνια.

ΟΙ «ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ» ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΤΟΥ ΜΥΚΗΤΑ
Τα μολυσμένα εργαλεία και τα μηχανήματα εκσκαφής

«Στις περισσότερες περιπτώσεις που διαπιστώθηκαν νέες εστίες προσβολής ήταν εμφανής η ανθρωπογενής διάδοση του παθογόνου. Σε αυτό έχει συμβάλει πληθώρα έργων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλων φορέων», επισημαίνει ο δρ Παναγιώτης Τσόπελας.

«Ενας συχνός τρόπος διασποράς του μύκητα είναι με τα μηχανήματα εκσκαφής, που εργάζονται ανεξέλεγκτα σε περιοχές με προσβεβλημένα δένδρα πλατάνου και στη συνέχεια μεταφέρουν το παθογόνο σε άλλες περιοχές. Η χρήση αυτών των μηχανημάτων εντάθηκε μετά τις πυρκαγιές του 2007 στην Πελοπόννησο, συμβάλλοντας στην επέκταση της ασθένειας.

Κατά πάσα πιθανότητα, ο C. Platani μεταφέρθηκε στην Ηπειρο με μηχανήματα εκσκαφής, που είχαν χρησιμοποιηθεί προηγουμένως σε περιοχή της Πελοποννήσου με προσβεβλημένα πλατάνια και στη συνέχεια εργάστηκαν στην κατασκευή της Εγνατίας Οδού ή σε κάποιο άλλο έργο. Μία από τις εστίες προσβολής στην Ηπειρο διαπιστώθηκε πολύ κοντά στην Εγνατία.

Ενας άλλος συχνός τρόπος διάδοσης είναι με μολυσμένα εργαλεία κοπής κλάδων (πριόνια, τσεκούρια κ.λπ.).

Καταγραφή
Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα συχνό κατά μήκος δρόμων και δημιουργείται από τα συνεργεία καθαρισμού που πραγματοποιούν κλαδεύσεις ή και υλοτομία δένδρων». Η πρόσφατη καταγραφή της ασθένειας του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου στην Ηπειρο, εκατοντάδες χιλιόμετρα από τις προσβεβλημένες περιοχές της Πελοποννήσου, δείχνει ότι καμία περιοχή της Ελλάδας δεν είναι ασφαλής.

«Είναι απολύτως απαραίτητο», λέει ο δρ Τσόπελας, «να εφαρμοστεί μια εθνική στρατηγική για την αποτροπή της περαιτέρω διασποράς του παθογόνου στον ελληνικό χώρο.

Μία ανάλογη καταστρεπτική ασθένεια είναι η ολλανδική ασθένεια της φτελιάς, που σχεδόν σε μερικές δεκαετίες αφάνισε τα δένδρα φτελιάς από το ελληνικό τοπίο και έχει δημιουργήσει μεγάλες καταστροφές σε όλη την Ευρώπη.

ΜΑΧΗ ΜΕ ΤΟΝ C. PLATANI
Εξι «βήματα» για να σταματήσει η εξάπλωση

Σύμφωνα με το Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων, τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν είναι τα εξής:

1 Οριοθέτηση, χαρτογράφηση και χαρακτηρισμός εστιών προσβολής και εστιακών ζωνών
Σύμφωνα με την Κ.Υ.Α 119999/ 22-9-2004 (ΦΕΚ 1454Β), θα πρέπει να χαρτογραφηθούν όλες οι εστίες προσβολών και να αποτυπωθούν σε χάρτες συγκεκριμένες ζώνες γύρω από αυτές. Σε αυτές περιλαμβάνονται μία «εστιακή ζώνη», ακτίνας τουλάχιστον 100 μ. γύρω από την περιοχή στην οποία έχει διαπιστωθεί η ασθένεια και μία «ζώνη ασφαλείας», ακτίνας τουλάχιστον 1 χλμ. γύρω από την εστιακή ζώνη.

2 Περιορισμοί εργασιών και δραστηριοτήτων στις εστιακές ζώνες
Στην εστιακή ζώνη δεν πρέπει να πραγματοποιούνται χωματουργικές εργασίες. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, που πρέπει να εκτελεστούν έργα στις συγκεκριμένες περιοχές, θα πρέπει να ακολουθεί σχολαστικό πλύσιμο των μηχανημάτων και στη συνέχεια να χρησιμοποιηθεί κάποιο μυκητοκτόνο για την απολύμανσή τους, αλλά και για την απολύμανση όλων των υπόλοιπων εργαλείων που θα χρησιμοποιηθούν. Για τη λειτουργία οποιουδήποτε εργοταξίου σε περιοχές που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 200 μ. από εστίες προσβολών θα πρέπει να απαιτείται άδεια της αρμόδιας Δασικής Υπηρεσίας.

3 Περιορισμοί στις προσβεβλημένες περιοχές
Πρέπει να απαγορευτεί η υλοτομία και η κλάδευση δένδρων πλατάνου σε όλες τις περιοχές με προσβολές, καθώς και η διακίνηση ξύλου πλατάνου για καυσόξυλα ή άλλες χρήσεις. Ολες οι εργασίες υλοτομίας ή αφαίρεσης κλάδων στις περιοχές αυτές θα πρέπει να γίνονται μόνο από τη Δασική Υπηρεσία ή υπό την επίβλεψή της και από κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό. Θα πρέπει να απολυμαίνονται μηχανήματα και εργαλεία που χρησιμοποιούνται σε αυτές τις εργασίες.

4 Επιτήρηση των ζωνών ασφαλείας
Στη ζώνη ασφαλείας, που ορίζεται γύρω από την εστιακή ζώνη, θα πρέπει να γίνονται συνεχείς έλεγχοι για τον εντοπισμό της ασθένειας και άμεση επέμβαση για την καταστροφή των προσβεβλημένων δένδρων στα αρχικά στάδια προσβολής. Η μεταφορά φυτευτικού υλικού ή ξύλου πλατάνου από αυτές τις ζώνες προς άλλες περιοχές θα πρέπει να απαγορευτεί.

5 Ζιζανιοκτόνα στα ασθενή δένδρα και κυρίως στα υγιή γειτονικά τους
Σε νέες εστίες προσβολής, που ο αριθμός των προσβεβλημένων δένδρων είναι μικρός, μπορούν να εφαρμοστούν ζιζανιοκτόνα στα ασθενή δένδρα και κυρίως στα γειτονικά τους υγιή δένδρα. Με αυτό τον τρόπο νεκρώνεται το ριζικό σύστημα των δένδρων και μπορεί να αποφευχθεί η επέκταση της ασθένειας στα γειτονικά δένδρα με αναστομώσεις μεταξύ των ριζών. Επίσης, μπορεί να γίνει και διακοπή της αναστόμωσης των ριζών με τη διάνοιξη τάφρων μεταξύ προσβεβλημένων και υγιών δένδρων, βάθους 1,5-2 μ.

6 Διάνοιξη τάφρων
Οταν ο αριθμός των δένδρων είναι μεγάλος και ιδιαίτερα όταν αυτά βρίσκονται κατά μήκος ποταμών και χειμάρρων, η υλοτομία είναι πολύ δύσκολη. Ωστόσο, θα πρέπει να λαμβάνονται όλα τα προληπτικά μέτρα που προαναφέρθηκαν για την αποφυγή της διασποράς του παθογόνου σε άλλες περιοχές. Επίσης, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ζιζανιοκτόνα για τη νέκρωση δένδρων που βρίσκονται σε οριακά σημεία ή ακόμα να γίνει και διάνοιξη τάφρων για τη διακοπή της αναστόμωσης των ριζών και για την ανάσχεση της διάδοσης του παθογόνου.

Πηγή: Έθνος (ΔΙΟΝΥΣΙΑ ΛΑΓΙΟΥ)