Κουφονήσι Πάνω

Ταυτότητα
Έκταση: 5,77 τ.χλμ.
Πληθυσμός: 366 κάτοικοι
Πρωτεύουσα του νησιού και πληθυσμός της: Κουφονήσι (350 κάτοικοι)
Διοικητική ένταξη: Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, Νομός Κυκλάδων, Επαρχία Νάξου, Κοινότητα Κουφονησίων
Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία: Πρωτοκυκλαδικές εγκαταστάσεις και νεκροταφεία, διάσπαρτες αρχαιότητες ιστορικών χρόνων, νησίδα Δασκαλειό, Κάβος
Φυσικά μνημεία: Ολόκληρο το νησί, όπως και οι υπόλοιπες Μικρές Κυκλάδες, έχει ενταχθεί στο κοινοτικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών "NATURA 2000" ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) και έχει ανακηρυχθεί Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά της Ελλάδας
Εκδηλώσεις: Γιορτή του Ψαρά (τέλη Ιουνίου)
Πανηγύρια: Αγίου Γεωργίου, Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου)

Ανθρωπογεωγραφία
Το Πάνω Κουφονήσι ή απλώς Κουφονήσι ανήκει στο σύμπλεγμα των μικρών κατοικημένων και ακατοίκητων νησιών που φέρει την ονομασία «Μικρές Κυκλάδες». Βρίσκεται νοτιοανατολικά της Νάξου και δυτικά της Αμοργού. Είναι το πιο πυκνοκατοικημένο νησί των Κυκλάδων, έχει έκταση 5,77 τ.χλμ. και πληθυσμό 366 κατοίκους. Χωρίζεται από το Κάτω Κουφονήσι με ένα στενό πορθμό πλάτους 200 μέτρων και βάθους 5,5 έως 8 μέτρων. Η απομόνωση, οι περιορισμένοι φυσικοί πόροι, το μικρό μέγεθος και η μορφολογία του εδάφους είναι μερικές από τις δυσκολίες που ανέκαθεν αντιμετώπιζαν οι κάτοικοι του νησιού. Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η αλιεία, με αποτέλεσμα το νησί να είναι περίφημο για τα φρέσκα ψάρια του που τελούν εν αφθονία όλες τις εποχές του χρόνου. Την τελευταία ιδίως δεκαετία, οι κάτοικοι, εκτός από την αλιεία, ασχολούνται και με τον τουρισμό κατά τη θερινή περίοδο. Η ονομασία του, κατά το γλωσσολόγο Στ. Μάνεση, προέρχεται από τη διάβρωση των βράχων της περιοχής που σχηματίζει κουφάλες και κοιλώματα στο μαλακό πωρόλιθο. Η πρωτεύουσα του, η Χώρα, είναι χτισμένη στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού, ακριβώς επάνω από το μικρό λιμάνι.
Ιστορία
Δε διαθέτουμε αρκετές πληροφορίες για την ιστορία του νησιού αλλά σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα συμπεραίνουμε ότι το Πάνω Κουφονήσι στην Αρχαιότητα γνώρισε ακμή. Το νησί κατοικείται από τα Προϊστορικά χρόνια. Η θαλάσσια περιοχή μεταξύ του Πάνω και Κάτω Κουφονησιού και της Κέρου ήταν γνωστή στην Αρχαιότητα ως Κωφός λιμήν. Το Πάνω Κουφονήσι γνώρισε την κυριαρχία των Ρωμαίων και στη συνέχεια εντάχθηκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Μετά την ίδρυση του δουκάτου του Αιγαίου, στις αρχές του 13ου αιώνα τέθηκε υπό φραγκική κυριαρχία. Το Πάνω Κουφονήσι μαζί με τα άλλα νησιά των Κυκλάδων το 1537 κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς. Το 17ο αιώνα, την περίοδο των μεγάλων συγκρούσεων μεταξύ της Βενετίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Κουφονησιώτες βρέθηκαν αποκλεισμένοι και αντιμέτωποι με το φάσμα του λιμού. Στην Οθωμανική περίοδο το νησί έγινε ορμητήριο και καταφύγιο πειρατών. Το Πάνω Κουφονήσι με το πρωτόκολλο της Συνδιάσκεψης του Λονδίνου το 1830 εντάχθηκε στο ελληνικό κράτος, όπως και οι υπόλοιπες Κυκλάδες. Το 1941, με την κατοχή των ελληνικών εδαφών από τις Δυνάμεις του Άξονα, το Πάνω Κουφονήσι μαζί με τα άλλα νησιά των Κυκλάδων αρχικά υπήχθη στην ιταλική διοίκηση. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943 πέρασε σε γερμανική κατοχή μέχρι την απελευθέρωσή του το 1944. Κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες παρατηρείται πληθυσμιακή σταθερότητα, ενώ την τελευταία δεκαετία η σχετική αύξηση των μόνιμων κατοίκων του νησιού συνδέεται κυρίως με την ολοένα αυξανόμενη τουριστική ανάπτυξη.
Αρχαιολογικοί χώροι
Ελάχιστες είναι οι ιστορικές μαρτυρίες για το Πάνω Κουφονήσι από την αρχαιότητα και τα σημαντικότερα στοιχεία για την προχριστιανική ιστορία της προσφέρονται από αρχαιολογικά ευρήματα, όπως εκείνα των πρωτοκυκλαδικών νεκροταφείων και εγκαταστάσεων της 3ης χιλιετίας π.Χ.. Στο Πάνω Κουφονήσι υπάρχουν διάσπαρτες αρχαιότητες των ιστορικών χρόνων καθώς και ίχνη από αρχαίες κατοικίες. Ανασκαφές που έγιναν έφεραν στην επιφάνεια ευρήματα των πρώιμων φάσεων του κυκλαδικού πολιτισμού, των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών Χρόνων. Στα Κουφονήσια περιλαμβάνεται και η ακατοίκητη Κέρος, κοντινό νησί το οποίο αποτελεί προστατευόμενο αρχαιολογικό χώρο αφού εκεί έχουν βρεθεί κατά καιρούς σημαντικά ευρήματα κυκλαδικής τέχνης και ερείπια οικισμών Μεσοκυκλαδικής εποχής. Εκτεταμένος οχυρωμένος οικισμός της Πρωτοκυκλαδικής εποχής (3η χιλιετία π.X.) βρίσκεται επάνω στη νησίδα Δασκαλειό. Απέναντι από το Δασκαλειό, στον Κάβο, βρέθηκε μεγάλος αριθμός θραυσμάτων από ειδώλια, μερικά από τα οποία ανήκουν σε σπάνιους τύπους. Βρέθηκαν επίσης άφθονα θραύσματα μαρμάρινων και πήλινων αγγείων. Tα ευρήματα εκτίθενται στα Mουσεία Nάξου και στο Eθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.
Έθιμα
Κατά το παρελθόν, ως τις αρχές του 20ού αιώνα, στην επικράτηση του μονόσπιτου ως συνηθέστερης μορφής λαϊκής κατοικίας, συνέβαλε το σύστημα οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου που επικρατούσε στο νησί, όπως και στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων. Σύμφωνα με αυτό, το σπίτι μαζί με όλο το νοικοκυριό, καθώς και ολόκληρη η περιουσία της μητέρας προορίζονταν για να δοθεί σαν προίκα στην πρώτη κόρη. Η πατρική περιουσία προοριζόταν ή για την δευτερότοκη κόρη ή για τον πρωτότοκο γιο. Ταυτόχρονα, η οικογένεια ήταν υποχρεωμένη να χτίσει σπίτια και για τις υπόλοιπες κόρες της, ενώ οι γιοι πήγαιναν σώγαμπροι. Έτσι, μετά το γάμο της πρώτης κόρης, η οικογένεια μετακόμιζε σε άλλο σπίτι. Εκεί έμενε ως το γάμο της τελευταίας κόρης, οπότε παραχωρούνταν σε εκείνη και οι γονείς κατέφευγαν σε ένα μικρό σπίτι που είχαν φτιάξει ειδικά για τα γεράματά τους, το λεγόμενο γεροντομοίρι. Μετά τοθάνατο των γονιών, το γεροντομοίρι μοιραζόταν συνήθως εξ αδιαιρέτου ανάμεσα στα αδέλφια.
Πανηγύρια
Στις 23 Απριλίου γιορτάζεται ο Άγιος Γεώργιος που είναι και ο πολιούχος του νησιού. Κατά τη διάρκεια της γιορτής γίνεται περιφορά της εικόνας ενώ τα καΐκια συνοδεύουν από τη θάλασσα, και προσφέρεται δωρεάν φαγητό το οποίο πληρώνει ο «πανηγυράς», που επιλέγεται με κλήρωση στην οποία μετέχουν όλοι οι ταμένοι στον Άγιο. Ο «πανηγυράς» κάνει το γύρο του νησιού κρατώντας την εικόνα του Αγίου Γεωργίου στα χέρια και περνώντας από δρόμους σπαρμένους με λουλούδια, ενώ τα καΐκια τον συνοδεύουν παραπλέοντας την ακτή. Το βράδυ ακολουθεί γλέντι στις ταβέρνες του νησιού με τη συμμετοχή παραδοσιακών οργανοπαιχτών. Στα τέλη Ιουνίου, συνήθως το τελευταίο Σάββατο του μήνα, γίνεται η Γιορτή του Ψαρά με γλέντι στους δρόμους και την πλατεία. Γλέντι γίνεται και κατά την εορτή του Προφήτη Ηλία.
Πηγή: ΙΜΕ