Πώς θα είναι το «νέο» σχολείο;

Κώστα Θεριανού

Εδώ και ένα χρόνο, το υπουργείο παιδείας εξαγγέλλει αλλαγές στο περιεχόμενο του σχολείου χωρίς, όμως, να αναλύει συγκεκριμένα τις προθέσεις του. Τις τελευταίες εβδομάδες, αποσπάσματα από την ομιλία του πρωθυπουργού στην ΔΕΘ και δηλώσεις της υπουργού παιδείας σχετικά με τις αλλαγές που σχεδιάζονται για το λύκειο, παρά τον αφηρημένο χαρακτήρα τους, δίνουν αχνά το ολόγραμμα του «νέου» σχολείου που οραματίζονται. Βάζουμε την λέξη νέο σε εισαγωγικά, διότι δεν πρόκειται για νέο σχολείο. Πρόκειται για το ήδη παλιό, φθαρμένο και ξεπερασμένο βρετανικό  μοντέλο του σχολείου των δεξιοτήτων και της μετρήσιμης αποτελεσματικότητας.

 Για το «νέο» αναλυτικό πρόγραμμα

 Το ΥΠΔΒΜΘ δεν έχει προχωρήσει σε συγκεκριμένες εξαγγελίες για το ποιο θα είναι το αναλυτικό πρόγραμμα του «νέου» σχολείου. Το κείμενο ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ αναφέρει για το συγκεκριμένο θέμα ότι το νέο πρόγραμμα σπουδών θα είναι, ανάμεσα στα άλλα, «στοχοκεντρικό, ώστε να περιγράφεται με σαφήνεια η ανάπτυξη των βασικών γνώσεων και δεξιοτήτων και από τις οποίες απορρέει η επιλογή περιεχομένων και διάρθρωσης της ύλης και οι μέθοδοι διδασκαλίας και αξιολόγησης». Ο πρωθυπουργός στην ομιλία του στην ΔΕΘ τόνισε ανάμεσα σε άλλα ότι πρέπει «να απελευθερώσουμε και τον καθηγητή και τον μαθητή από την ανούσια απόκτηση πληροφορίας και να τον κάνουμε δημιουργό στην τάξη και στο πανεπιστήμιο […]Θα δώσουμε σταδιακά στον μαθητή μέσα από το σχολείο αλλά και τον φοιτητή την δυνατότητα να ακολουθεί τον δικό του ιδιαίτερο δρόμο προς την γνώση χωρίς βαριά αναλυτικά προγράμματα που κουράζουν αλλά με στόχους μάθησης ανά έτος και βαθμίδα. Ο δάσκαλος, αλλά και ο γονιός θα ξέρουν τι πρέπει να ξέρει ο μαθητής στο τέλος της χρονιάς και όχι το αν βγήκε η διδακτέα ύλη».

Ο συνδυασμός των παραπάνω διαγράφει μια κατεύθυνση. Πριν όμως προχωρήσουμε δεν μπορούμε να μην σχολιάσουμε δύο σημεία:

·                     Προφανώς ο πρωθυπουργός κάνει κριτική στο δικό του κόμμα και στην τελευταία κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αφού δικό της έργο είναι τα αναλυτικά προγράμματα που υπάρχουν σήμερα στο σχολείο. Τα οποία διαμορφώθηκαν ακριβώς με την λογική που εκθέτει ο πρωθυπουργός: όχι μεγάλη ύλη – κατάκτηση της γνώσης – όχι επιμονή στην πληροφορία. Η κριτική τους μάλλον συνιστά ομολογία της αποτυχίας τους.

·                     Όμως, δεν είναι παράδοξο ένα κόμμα που επιδιώκει την αξιολόγηση στην εκπαίδευση να σπεύδει να αλλάξει αναλυτικά προγράμματα με εφαρμογή μόλις πέντε ετών; Τα αξιολόγησε συστηματικά και είδε ότι απέτυχαν;

·                     Η μοναδική συστηματική έρευνα και αποτίμηση των νέων αναλυτικών προγραμμάτων και βιβλίων έγινε από το ΚΕΜΕΤΕ της ΟΛΜΕ σε έρευνα που διεξήγαγε στα σχολεία και παρουσιάστηκε την άνοιξη του 2008 στο 8ο Εκπαιδευτικό Συνέδριο της Ομοσπονδίας. Τα πορίσματα των μάχιμων εκπαιδευτικών για τα αναλυτικά προγράμματα και βιβλία δεν λήφθηκαν υπόψη και απαξιώθηκαν και από την σημερινή ηγεσία του υπουργείου όπως και από την προηγούμενη. Φαίνεται ότι η συγκροτημένη και σε μεγάλο δείγμα εκπαιδευτικών έρευνα της ΟΛΜΕ δεν συνάδει με το πνεύμα της ηλεκτρονικής διαβούλευσης.  

Η κατεύθυνση που διαγράφεται είναι αυτή των προγραμμάτων δεξιοτήτων. Δεν πρόκειται για νέα ιδέα. Πρόκειται για μια «παλιά», «δοκιμασμένη» και αποτυχημένη νεοφιλελεύθερη εκπαιδευτική συνταγή της δεκαετίας του ’70 που εφαρμόστηκε στην Αγγλία. Το κίνημα του «βιομηχανικού σχολείου» και της «επιστροφής στα βασικά» (όπως αποκλήθηκε τότε από τους επικριτές του) προσπάθησε να περιγράψει ποιες είναι οι δεξιότητες που πρέπει να έχουν οι μελλοντικοί εργαζόμενοι και να τις διδάξει στα σχολεία. Ο όρος «δεξιότητα» δεν έχει ξεκάθαρο περιεχόμενο. Τι σημαίνει δεξιότητα και πώς αυτή μπορεί να απομονωθεί και εκπαιδευθεί ξεχωριστά από την συνολική προσωπικότητα; Η «δεξιότητα» επίλυσης ενός απλού μαθηματικού προβλήματος είναι ξεχωριστή από την μαθηματική παιδεία, αλλά και την εμπειρία που κατέχει ο άνθρωπος που καλείται να επιλύσει το πρόβλημα; Η «δεξιότητα» γραφής, ανάγνωσης, κοινωνικής επαφής, πολιτικής συμμετοχής είναι απομονωμένα από το συνολικό πολιτισμικό και κοινωνικό κεφάλαιο του κάθε ανθρώπου; Μήπως η προσπάθεια απομόνωσης κάποιων «δεξιοτήτων» από τα «παλιά», «παραφορτωμένα» αναλυτικά προγράμματα οδηγήσει σε ένα σύνολο πληροφοριών που θα τις χρησιμοποιεί το άτομο ανά περίσταση, χωρίς να γνωρίζει το «πότε», το «γιατί» και το «πώς»; Με αποτέλεσμα να μην μπορεί τελικά να τις χρησιμοποιεί, κάτι που θα εντείνει ακόμη περισσότερο φαινόμενα λειτουργικού αναλφαβητισμού και ημιμάθειας.   

Η λογική των δεξιοτήτων, την δεκαετία του ’80, ήταν στην βάση των προγραμμάτων κατάρτισης στην Αγγλία. Η ικανότητα επικοινωνίας, το «πώς να μιλάς στο τηλέφωνο», να είσαι ψύχραιμος όταν δεν σε προσλαμβάνουν, κ.ά. ήταν το ρεπερτόριο των περιβόητων δεξιοτήτων κατάρτισης. Ουσιαστικά, η κατάρτιση ήταν η ημιμάθεια και η κατήχηση του εργαζόμενου στην ηθική και τη λογική της υποταγής στους εργοδότες.

Ακόμη και η πιο απλή ενέργεια απαιτεί δημιουργικότητα, γνώση και φαντασία. Δεν είναι θέμα δεξιοτήτων που μπορούν να διδαχθούν ξεχωριστά από την συνολική εκπαίδευση της προσωπικότητας και το κοινωνικό πλαίσιο εντός του οποίου ζει ο άνθρωπος. Να το πούμε με ένα πιο «χτυπητό» παράδειγμα: μπορεί κάποιος να εκπαιδευθεί στην δεξιότητα της ιατρικής διάγνωσης αν δεν έχει σπουδάσει ανατομία, φυσιολογία και παθολογία;

Για την αξιολόγηση

Η εξαγγελία του πρωθυπουργού ότι «ο δάσκαλος, αλλά και ο γονιός θα ξέρουν τι πρέπει να ξέρει ο μαθητής στο τέλος της χρονιάς και όχι το αν βγήκε η διδακτέα ύλη» παραπέμπει ακριβώς στο σύστημα αξιολόγησης εκπαιδευτικών και μαθητών της Αγγλίας με τα Key stages. Οι μαθητές αλλά και οι εκπαιδευτικοί αξιολογούνται μέσω της επίδοσης των μαθητών σε σταθμισμένες εξετάσεις στις ηλικίες των 7, των 11, των 14, των 16 και των 18 ετών. Οι εξετάσεις πιστοποιούν ποιες δεξιότητες έχουν αποκτήσει και σε ποιο βαθμό. Έχει ενδιαφέρον να δούμε πως ορίζει τις δεξιότητες το Αναλυτικό Πρόγραμμα της Αγγλίας: «Μερικές δεξιότητες είναι ειδικές και αναφέρονται σε ορισμένα αντικείμενα (ζωγραφική και σχέδιο) αλλά άλλες είναι κοινές σε πολλά αντικείμενα (δεξιότητες έρευνας στην επιστήμη, την ιστορία και την γεωγραφία). Μερικές δεξιότητες είναι καθολικές, όπως οι δεξιότητες επικοινωνίας, βελτίωσης της προσωπικής μας μάθησης και δημιουργικής σκέψης».Μένει φυσικά ανοικτό το ερώτημα κατά πόσο μπορούν να εκπαιδευθούν ξεχωριστά οι δεξιότητες επικοινωνίας από το συνολικό κοινωνικό και μορφωτικό κεφάλαιο του μαθητή και την επαφή του π.χ. με τη λογοτεχνία ή πως μπορεί να εκπαιδευθεί η δεξιότητα έρευνας στην ιστορία σε ανθρώπους που αγνοούν την γενική ιστορία και κατά συνέπεια δεν μπορούν να αξιολογήσουν και να ταξινομήσουν σε ένα πλαίσιο τα ευρήματα της έρευνας τους.  

Μερικές δεκαετίες πριν, ο Αντόνιο Γκράμσι έγραφε στα Τετράδια της Φυλακής ότι δεν μπορεί να διαχωριστεί ο homo faber από τον homo sapiens, επειδή δεν υπάρχει ανθρώπινη δραστηριότητα χωρίς σκέψη, γνώση και φαντασία. Η διαπίστωση του Γκράμσι που αποτελεί τον πυρήνα της πολυτεχνικής εκπαίδευσης μαζί με την πρόταση για μια άλλη κοινωνία είναι τα στοιχεία που μπορεί να προτάξει σήμερα η αριστερά, στο «νέο» σχολείο της αμάθειας.