Το Πυργί της Χίου

Το Πυργί είναι το μεγαλύτερο από τα χωριά της Χίου. Δεν έπαθε ιδιαίτερες ζημιές από τον σεισμό του 1881 και έτσι διατήρησε τη μεσαιωνική του όψη. 

Οι δρόμοι είναι στενοί, τα σπίτια ψηλά, διώροφα και τριώροφα τα περισσότερα και συνεχόμενα μεταξύ τους κατά μήκος των δρόμων, κατά την αρχαία εποχή αρκετά σπίτια είχαν πυραμοειδή στέγη (τραβάκα). Οι δρόμοι είναι γραφικότατοι, καθώς τα σπίτια συνδέονται με τα απέναντι με αψίδες (δοξαράδες).

Έχει μεγάλη τετραγωνική πλατεία (λιβάδι) στην οποία γίνονται τα πανηγύρια του χωριού και πολλούς ναούς, από τους οποίους ξεχωρίζει ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου.

Το Πυργί ονομάστηκε έτσι από το μεγάλο και ψηλό πύργο του, γύρω από τον οποίο χτίστηκε το σημερινό χωριό από πολλούς μικρούς και μεγάλους οικισμούς.

Ο πύργος του χωριού χτίστηκε την εποχή των Γενουατών περιβαλλόταν από ισχυρότατο τετραγωνικό τείχος.

Τα σπίτια της πλατείας και κάποια άλλα μέσα στο χωριό έχουν εξωτερικά ασβεστώδες επίχρισμα περίεργο, με διάφορα γραμμικά εγχάρακτα σχέδια (ή στολίδια), τα οποία, κατ΄ άλλους μεν είναι ανατολίτικη τεχνοτροπία, κατ΄ άλλους δε Ιταλικής προελεύσεως (STUCCO).

 Το επίχρισμα αυτό με τα διάφορα σχέδια λέγεται στη γλώσσα του χωριού «ξυστά». Τα ξυστά αρχίζουν πάντα σχεδόν από τα μισά της πόρτας και σε άλλα σε άλλα πάνω από την πόρτα. 

Τα σχέδια τους αποτελούνται από τετράγωνα, ρόμβους, τρίγωνα, πολλά απ’ αυτά έχουν μπουκέτα σε βάζο, πελαργούς, κλαδιά δέντρων, φύλλα στενόμακρα κλπ.

 Τα ξυστά γίνονται κατ΄ αρχή με ένα καλό επίχρισμα, μετά γίνεται ένα δεύτερο επίχρισμα από μαύρη άμμο την οποία φέρνουν από τη θάλασσα τα Μαύρα Λιλάδια ή Μαύρο Γιαλό. 

Όταν ενωθούν περνούν ένα τρίτο επίχρισμα (ασβέστη) στον οποίο όταν είναι φρέσκος χαράζουν με το διαβήτη και το χάρακα τα σχέδια.

 Μετά χαράζουν τα σχέδια με το πιρούνι και μένει το άσπρο. Το χαραγμένο παίρνει σκούρο χρώμα και τότε παρουσιάζεται μια παράξενη ποιότητα απαλού ανάγλυφου.